10 nguyên nhân gây tăng cân không kiểm soát bạn có mắc phải

Bạn có bao giờ cảm thấy cân nặng của mình tăng lên một cách bất thường mà không rõ nguyên nhân? Quần áo trở nên chật chội hơn, cơ thể nặng nề hơn, dù bạn không hề thay đổi chế độ ăn uống hay sinh hoạt một cách đáng kể? Đó có thể là dấu hiệu của tình trạng tăng cân không kiểm soát. Nguyên nhân gây tăng cân không kiểm soát (hay còn gọi là tăng cân không chủ ý) là tình trạng cân nặng tăng lên một cách đáng kể trong một khoảng thời gian ngắn mà không liên quan đến việc tăng lượng thức ăn hoặc giảm vận động có ý thức.

Nhiều người cho rằng tăng cân chỉ là vấn đề về thẩm mỹ, ảnh hưởng đến vóc dáng bên ngoài. Tuy nhiên, trên thực tế, tăng cân không kiểm soát còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khỏe. Nó có thể là dấu hiệu cảnh báo của một số bệnh lý tiềm ẩn, ảnh hưởng đến tim mạch, huyết áp, tiểu đường và nhiều vấn đề sức khỏe khác. Chính vì vậy, việc tìm hiểu nguyên nhân gây tăng cân không kiểm soát là vô cùng quan trọng để có những biện pháp can thiệp kịp thời và hiệu quả.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu 10 nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng tăng cân không kiểm soát, giúp bạn nhận biết và có những hành động phù hợp

Chế độ ăn uống không hợp lý

Chế độ ăn uống đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát cân nặng. Tăng cân xảy ra khi lượng calo bạn nạp vào cơ thể lớn hơn lượng calo bạn tiêu thụ thông qua các hoạt động hàng ngày và tập luyện. Việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh, đồ ngọt và ăn uống không điều độ sẽ dẫn đến tình trạng dư thừa calo, từ đó gây tăng cân.

Ăn quá nhiều calo: Mỗi loại thực phẩm đều chứa một lượng calo nhất định. Nếu tổng lượng calo bạn ăn vào vượt quá nhu cầu calo của cơ thể, lượng calo dư thừa sẽ được chuyển hóa thành mỡ và tích trữ, dẫn đến tăng cân.
Thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh, đồ ngọt: Những loại thực phẩm này thường chứa nhiều calo, đường, chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa, nhưng lại ít chất dinh dưỡng. Chúng dễ gây cảm giác thèm ăn và khó kiểm soát lượng ăn, dẫn đến nạp quá nhiều calo.
Ăn uống không điều độ: Bỏ bữa, đặc biệt là bữa sáng, hoặc ăn quá khuya có thể làm chậm quá trình trao đổi chất, khiến cơ thể tích trữ mỡ nhiều hơn. Ăn không đúng giờ giấc cũng có thể gây rối loạn hormone kiểm soát cảm giác đói và no, dẫn đến ăn nhiều hơn vào các bữa sau.

Tác động đến cân nặng: Dẫn đến tăng cân nhanh chóng, đặc biệt là tích tụ mỡ ở vùng bụng, hông và đùi. Về lâu dài, có thể dẫn đến béo phì và các bệnh lý liên quan như tim mạch, tiểu đường, mỡ máu.

ĐỌC THÊM: CÁCH TÍNH LƯỢNG CALO ĐỂ GIẢM CÂN, TĂNG CÂN VÀ GIỮ CÂN

Ít vận động

Vận động thể chất giúp cơ thể đốt cháy calo và duy trì sự cân bằng năng lượng. Lối sống tĩnh tại, ít vận động sẽ làm giảm lượng calo tiêu thụ, dẫn đến tích tụ calo dư thừa và tăng cân.

Lối sống tĩnh tại: Công việc văn phòng, sử dụng các phương tiện di chuyển thay vì đi bộ hoặc đạp xe, xem tivi hoặc sử dụng thiết bị điện tử trong thời gian dài đều là những biểu hiện của lối sống tĩnh tại.
Ngồi nhiều, ít di chuyển: Ngồi nhiều làm giảm hoạt động của các cơ bắp, làm chậm quá trình trao đổi chất và giảm lượng calo tiêu thụ.
Thiếu tập luyện thể dục thể thao: Tập luyện thể dục thể thao giúp đốt cháy calo, tăng cường trao đổi chất, xây dựng cơ bắp và duy trì cân nặng khỏe mạnh. Thiếu tập luyện sẽ làm giảm khả năng tiêu hao năng lượng và dễ dẫn đến tăng cân.

Tác động đến cân nặng: Gây tăng cân do lượng calo nạp vào không được tiêu thụ hết. Ngoài ra, ít vận động còn làm giảm khối lượng cơ bắp, thay vào đó là mỡ, khiến cơ thể trở nên kém săn chắc và dễ tăng cân hơn.

ĐỌC THÊM: 7 LƯU Ý TỪ YOGA ĐỂ CẢI THIỆN SỨC KHỎE CHO NHỮNG NGƯỜI NGỒI NHIỀU.

Rối loạn nội tiết tố

Hệ thống nội tiết tố đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh nhiều chức năng của cơ thể, bao gồm cả quá trình trao đổi chất và kiểm soát cân nặng. Rối loạn nội tiết tố có thể làm thay đổi quá trình trao đổi chất, ảnh hưởng đến cảm giác thèm ăn và khả năng tích trữ mỡ, dẫn đến tăng cân không kiểm soát.

Suy giáp: Tuyến giáp sản xuất hormone giúp điều chỉnh quá trình trao đổi chất. Khi tuyến giáp hoạt động kém (suy giáp), quá trình trao đổi chất sẽ chậm lại, khiến cơ thể đốt cháy ít calo hơn và dễ tăng cân. Triệu chứng: Mệt mỏi, tăng cân, táo bón, da khô, rụng tóc, cảm giác lạnh.
Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Đây là một rối loạn hormone phổ biến ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. PCOS gây mất cân bằng hormone sinh sản, ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt, khả năng sinh sản và gây tăng cân. Triệu chứng: Kinh nguyệt không đều, mọc nhiều lông, mụn trứng cá, khó thụ thai, tăng cân.
Kháng insulin: Insulin là hormone giúp chuyển hóa đường từ máu vào tế bào để tạo năng lượng. Khi cơ thể kháng insulin, các tế bào không đáp ứng với insulin một cách hiệu quả, dẫn đến đường tích tụ trong máu. Lượng đường dư thừa này sau đó sẽ được chuyển hóa thành mỡ và tích trữ, gây tăng cân. Kháng insulin cũng liên quan đến tăng nguy cơ mắc tiểu đường type 2.

Tác động đến cân nặng: Tăng cân thường khó kiểm soát, đặc biệt là ở vùng bụng. Rối loạn nội tiết tố cũng có thể gây ra các vấn đề sức khỏe khác như rối loạn kinh nguyệt, tiểu đường, bệnh tim mạch.

ĐỌC THÊM: CÂN BẰNG NỘI TIẾT TỐ: VAI TRÒ CỦA YOGA TRONG VIỆC ĐIỀU HÒA HORMONE

Stress và căng thẳng

Cuộc sống hiện đại với nhiều áp lực từ công việc, gia đình và xã hội dễ dẫn đến stress và căng thẳng. Khi cơ thể bị stress, tuyến thượng thận sẽ sản xuất cortisol, một loại hormone giúp cơ thể đối phó với căng thẳng. Tuy nhiên, cortisol cũng có tác dụng phụ là làm tăng cảm giác thèm ăn, đặc biệt là các loại đồ ngọt và đồ ăn vặt chứa nhiều đường và chất béo.

Cortisol và cảm giác thèm ăn: Cortisol tăng cao kích thích các thụ thể trong não liên quan đến cảm giác thèm ăn, đặc biệt là những thực phẩm giàu năng lượng, giúp cơ thể nhanh chóng có năng lượng để đối phó với tình huống căng thẳng (cơ chế “chiến đấu hoặc bỏ chạy”).
Ăn uống do cảm xúc (Emotional eating): Một số người tìm đến thức ăn như một cách để giải tỏa căng thẳng, buồn bã, lo lắng hoặc cô đơn. Việc ăn uống trong trường hợp này thường không xuất phát từ cơn đói thực sự mà là do nhu cầu về mặt cảm xúc. Điều này dễ dẫn đến ăn quá nhiều và tăng cân.

Tác động đến cân nặng: Tăng cân, đặc biệt là tích tụ mỡ ở vùng bụng (mỡ nội tạng), do cortisol kích thích sự tích tụ mỡ ở khu vực này. Về lâu dài, stress và căng thẳng kéo dài còn ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch và tinh thần.

ĐỌC THÊM: VÌ SAO STRESS KHIẾN BẠN KHÓ GIẢM CÂN? BÍ MẬT HORMONE CORTISOL

Thiếu ngủ hoặc ngủ không đủ giấc

Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh hormone và quá trình trao đổi chất. Thiếu ngủ hoặc ngủ không đủ giấc sẽ làm rối loạn hoạt động của các hormone liên quan đến cảm giác đói và no, cũng như ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất của cơ thể.

Ảnh hưởng đến hormone ghrelin và leptin: Ghrelin là hormone kích thích cảm giác đói, trong khi leptin là hormone gây cảm giác no. Khi thiếu ngủ, nồng độ ghrelin tăng lên, khiến bạn cảm thấy đói hơn, trong khi nồng độ leptin giảm xuống, khiến bạn khó cảm thấy no. Điều này dẫn đến xu hướng ăn nhiều hơn, đặc biệt là vào ban đêm.
Ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất: Thiếu ngủ cũng làm chậm quá trình trao đổi chất, khiến cơ thể đốt cháy ít calo hơn.

Tác động đến cân nặng: Dẫn đến tăng cân do ăn nhiều hơn và giảm tiêu hao năng lượng. Nghiên cứu cho thấy những người ngủ ít hơn 6 tiếng mỗi đêm có xu hướng tăng cân nhiều hơn so với những người ngủ đủ 7-8 tiếng.

Tác dụng phụ của thuốc

Một số loại thuốc có thể gây tăng cân như một tác dụng phụ. Cơ chế gây tăng cân của mỗi loại thuốc khác nhau, có thể do giữ nước, tăng cảm giác thèm ăn, làm chậm quá trình trao đổi chất hoặc ảnh hưởng đến sự phân bố mỡ trong cơ thể.

Các loại thuốc thường gặp

Thuốc chống trầm cảm: Một số loại thuốc chống trầm cảm có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh và hormone, gây tăng cảm giác thèm ăn hoặc làm chậm quá trình trao đổi chất.

Thuốc steroid (corticosteroid): Được sử dụng để điều trị các bệnh viêm nhiễm, dị ứng, hen suyễn,… Steroid có thể gây giữ nước, tăng cảm giác thèm ăn và thay đổi sự phân bố mỡ trong cơ thể, dẫn đến tăng cân, đặc biệt là ở vùng mặt và bụng.
Thuốc tránh thai: Một số loại thuốc tránh thai chứa hormone có thể gây giữ nước và tăng cân ở một số người.
Thuốc điều trị tiểu đường: Một số loại thuốc điều trị tiểu đường, đặc biệt là insulin và sulfonylurea, có thể gây tăng cân.
Các loại thuốc khác: Một số thuốc điều trị cao huyết áp, động kinh, dị ứng cũng có thể gây tăng cân.

Tác động đến cân nặng: Tăng cân có thể là một tác dụng phụ không mong muốn của việc điều trị bằng thuốc. Nếu bạn nghi ngờ thuốc mình đang dùng gây tăng cân, hãy trao đổi với bác sĩ để được tư vấn và điều chỉnh phác đồ điều trị nếu cần. Tuyệt đối không tự ý ngưng thuốc.

Tuổi tác

Khi tuổi tác tăng lên, cơ thể trải qua nhiều thay đổi về sinh lý, ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất, khối lượng cơ bắp và hormone, từ đó có thể dẫn đến tăng cân.

Quá trình trao đổi chất chậm lại: Quá trình trao đổi chất (tốc độ cơ thể đốt cháy calo) tự nhiên chậm lại theo tuổi tác. Điều này có nghĩa là cơ thể cần ít calo hơn để duy trì các hoạt động cơ bản.
Mất khối lượng cơ bắp: Theo tuổi tác, khối lượng cơ bắp có xu hướng giảm dần (sarcopenia), trong khi tỷ lệ mỡ trong cơ thể lại tăng lên. Cơ bắp đốt cháy nhiều calo hơn mỡ, do đó việc mất cơ bắp sẽ làm giảm lượng calo tiêu thụ và dễ dẫn đến tăng cân.
Thay đổi hormone: Sự thay đổi hormone, đặc biệt là ở phụ nữ trong giai đoạn mãn kinh (giảm estrogen) và nam giới (giảm testosterone), cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất và phân bố mỡ trong cơ thể.

Tác động đến cân nặng: Dễ tăng cân hơn, đặc biệt là tích tụ mỡ ở vùng bụng. Việc duy trì lối sống năng động và chế độ ăn uống lành mạnh là rất quan trọng để kiểm soát cân nặng khi lớn tuổi.

ĐỌC THÊM: TUỔI TÁC ẢNH HƯỞNG NHƯ THẾ NÀO ĐẾN QUÁ TRÌNH GIẢM CÂN?

Di truyền

Di truyền đóng một vai trò nhất định trong việc quyết định cơ địa, quá trình trao đổi chất cơ bản và xu hướng tích trữ mỡ của mỗi người. Điều này có nghĩa là nếu trong gia đình có người thân bị thừa cân hoặc béo phì, bạn cũng có nguy cơ cao hơn mắc phải tình trạng tương tự. Tuy nhiên, di truyền không phải là yếu tố duy nhất quyết định cân nặng. Lối sống, chế độ ăn uống và mức độ vận động vẫn đóng vai trò quan trọng.

Ảnh hưởng đến cơ địa: Gen di truyền có thể ảnh hưởng đến cấu trúc cơ thể, tỷ lệ cơ bắp và mỡ, cũng như chiều cao và khung xương.
Ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất: Tốc độ trao đổi chất cơ bản (BMR) – lượng calo cơ thể đốt cháy khi nghỉ ngơi – cũng bị ảnh hưởng bởi yếu tố di truyền. Một số người có BMR cao hơn tự nhiên, đốt cháy nhiều calo hơn so với những người có BMR thấp hơn.
Ảnh hưởng đến xu hướng tích trữ mỡ: Gen cũng có thể ảnh hưởng đến cách cơ thể phân bổ và tích trữ mỡ. Một số người có xu hướng tích trữ mỡ ở vùng bụng (dạng táo), trong khi những người khác tích trữ mỡ ở vùng hông và đùi (dạng lê).

Tác động đến cân nặng: Di truyền có thể làm tăng nguy cơ tăng cân, nhưng không có nghĩa là bạn chắc chắn sẽ bị thừa cân nếu có yếu tố di truyền. Bằng cách duy trì lối sống lành mạnh, bạn vẫn có thể kiểm soát cân nặng hiệu quả.

Bệnh lý

Một số bệnh lý có thể gây tăng cân như một triệu chứng hoặc do ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất, khả năng vận động hoặc gây giữ nước trong cơ thể.

Bệnh Cushing: Đây là một rối loạn hiếm gặp do nồng độ cortisol (hormone steroid) trong máu cao kéo dài. Cortisol cao có thể gây tăng cân, đặc biệt là ở vùng mặt (mặt tròn như mặt trăng), cổ (bướu sau gáy) và bụng. Triệu chứng: Tăng cân, da mỏng dễ bầm tím, rạn da màu tím, yếu cơ, cao huyết áp.
Bệnh tim mạch: Một số bệnh tim mạch có thể làm giảm khả năng vận động của người bệnh, dẫn đến ít tiêu hao năng lượng và tăng cân. Ngoài ra, một số loại thuốc điều trị bệnh tim mạch cũng có thể gây giữ nước và tăng cân.
Bệnh thận: Bệnh thận có thể làm giảm khả năng lọc chất lỏng của cơ thể, dẫn đến tích tụ chất lỏng và gây tăng cân do giữ nước. Triệu chứng: Phù nề ở chân, mắt cá chân và bàn tay, khó thở, mệt mỏi.

Tác động đến cân nặng: Tăng cân do bệnh lý thường đi kèm với các triệu chứng khác của bệnh. Việc điều trị bệnh lý gốc rễ là cần thiết để kiểm soát cân nặng.

Ngừng hút thuốc

Nhiều người nhận thấy cân nặng của mình tăng lên sau khi bỏ thuốc lá. Điều này có thể do một số nguyên nhân:

Thay đổi trong quá trình trao đổi chất: Nicotine trong thuốc lá có thể làm tăng nhẹ quá trình trao đổi chất. Khi ngừng hút thuốc, quá trình trao đổi chất có thể chậm lại một chút, dẫn đến đốt cháy ít calo hơn.
Thay đổi thói quen ăn uống: Hút thuốc thường được liên kết với một số thói quen, ví dụ như uống cà phê hoặc ăn vặt. Khi bỏ thuốc, một số người có xu hướng thay thế thói quen hút thuốc bằng việc ăn vặt nhiều hơn, đặc biệt là đồ ngọt.
Cải thiện vị giác và khứu giác: Sau khi bỏ thuốc, vị giác và khứu giác thường được cải thiện, khiến người ta cảm thấy ăn ngon miệng hơn và dễ ăn nhiều hơn.

Tác động đến cân nặng: Tăng cân sau khi bỏ thuốc lá là hiện tượng khá phổ biến, nhưng thường chỉ ở mức độ vừa phải (trung bình khoảng 2-4 kg trong vài tháng đầu). Điều quan trọng là cần tập trung vào những lợi ích to lớn về sức khỏe mà việc bỏ thuốc mang lại và có kế hoạch kiểm soát cân nặng hợp lý bằng chế độ ăn uống cân bằng và tập luyện thể dục thể thao.

ĐỌC THÊM: NHỮNG PHƯƠNG PHÁP GIẢM CÂN HIỆU QUẢ VÀ AN TOÀN NHẤT HIỆN NAY

Kết luận

Tăng cân không kiểm soát là tình trạng cân nặng tăng lên một cách bất thường và khó kiểm soát, thường gây lo lắng cho nhiều người. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ về sức khỏe. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tăng cân không kiểm soát, và việc xác định đúng nguyên nhân là chìa khóa để có biện pháp can thiệp hiệu quả.

Lời khuyên

Theo dõi cân nặng thường xuyên: Giúp phát hiện sớm những thay đổi bất thường.
Đánh giá lại chế độ ăn uống và lối sống: Tìm ra những thói quen không tốt và thay đổi chúng.
Xây dựng lối sống lành mạnh: Ăn uống cân bằng, tập thể dục thường xuyên, ngủ đủ giấc và kiểm soát căng thẳng.
Khám bác sĩ: Nếu bạn tăng cân bất thường mà không rõ nguyên nhân hoặc đã áp dụng các biện pháp trên mà không hiệu quả, hãy đến gặp bác sĩ để được tư vấn và chẩn đoán chính xác.

Tăng cân không kiểm soát có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Vì vậy, việc chủ động tìm hiểu nguyên nhân và áp dụng các biện pháp phòng ngừa và can thiệp kịp thời là vô cùng quan trọng.