By Thiền, hay còn gọi là Dhyana, là một phần không thể thiếu trong thực hành yoga, được xem là phương pháp giúp đạt đến sự tĩnh lặng và tập trung tối đa của tâm trí. Trong ngữ cảnh của yoga, thiền không chỉ là một công cụ để thư giãn mà còn là con đường dẫn đến sự giác ngộ và hiểu biết sâu sắc về bản thân cũng như vũ trụ. Thiền giúp củng cố sự tập trung, giảm căng thẳng, và cải thiện sức khỏe cả về tinh thần lẫn thể chất, giúp người tập đạt được sự cân bằng và bình an nội tâm.
Bài viết này sẽ khám phá lịch sử phát triển của thiền trong yoga từ thời kỳ cổ đại đến hiện đại. Chúng ta sẽ tìm hiểu về nguồn gốc của thiền trong các văn bản cổ điển như Vệ-đà và Áo Nghĩa Thư, sự ảnh hưởng của các trường phái triết học như Vedanta và Samkhya, và sự hệ thống hóa thiền trong Yoga Sutras của Patanjali.
Ngoài ra, bài viết sẽ xem xét sự ảnh hưởng của Phật giáo và Jain giáo, sự phát triển trong thời kỳ Trung cổ với Hatha Yoga và Bhakti Yoga, cũng như sự lan rộng của thiền trong thế giới hiện đại thông qua các nhân vật tiên phong như Swami Vivekananda và Paramahansa Yogananda.
Cuối cùng, bài viết sẽ đánh giá vai trò của thiền trong yoga hiện đại và những xu hướng tương lai của thiền trong thực hành yoga. Qua đó, chúng ta sẽ có một cái nhìn toàn diện về sự phát triển và tầm quan trọng của thiền trong yoga qua các thời kỳ. [ Bài viết khá dài mong quý bạn đọc dành thời gian nghiên cứu]
Nguồn Gốc Cổ Đại
Thiền trong Vệ-đà (Vedas)
- Mô tả về các bài tụng và lễ nghi liên quan đến thiền Vệ-đà, những văn bản cổ nhất của Ấn Độ giáo, chứa đựng nhiều bài tụng (mantra) và lễ nghi (ritual) liên quan đến thiền. Các bài tụng trong Vệ-đà thường được sử dụng như một phương tiện để tập trung tâm trí và tạo ra sự tĩnh lặng nội tâm. Các nghi lễ Vệ-đà thường đi kèm với các hình thức thiền định, nơi mà người thực hành tập trung vào các âm thanh thiêng liêng và thực hiện các nghi thức một cách chiêm nghiệm và cẩn trọng.
- Sự kết nối với các vị thần qua thiền Trong ngữ cảnh Vệ-đà, thiền được xem là một phương tiện để kết nối với các vị thần và sức mạnh siêu nhiên. Qua thiền, người thực hành có thể đạt được sự giao tiếp với các vị thần, cầu nguyện và nhận được sự bảo hộ và hướng dẫn từ họ. Thiền trong Vệ-đà thường liên quan đến việc tập trung vào hình ảnh hoặc biểu tượng của các vị thần, cũng như các yếu tố thiên nhiên, nhằm tạo ra một sự kết nối thiêng liêng và nâng cao nhận thức tâm linh.
Thiền trong Áo Nghĩa Thư (Upanishads)
- Khái niệm về Atman và Brahman Áo Nghĩa Thư (Upanishads), là phần triết lý của Vệ-đà, tập trung vào việc khám phá bản chất của thực tại và bản ngã. Hai khái niệm cốt lõi trong Áo Nghĩa Thư là Atman (linh hồn cá nhân) và Brahman (tâm hồn vũ trụ). Atman được xem là bản chất thật sự của mỗi cá nhân, trong khi Brahman là nguyên lý tối thượng, bao trùm toàn bộ vũ trụ. Thiền trong Áo Nghĩa Thư giúp người thực hành nhận ra sự nhất thể của Atman và Brahman, dẫn đến sự giải thoát và giác ngộ.
- Vai trò của thiền trong việc hiểu biết về bản thân và vũ trụ Thiền trong Áo Nghĩa Thư được coi là phương tiện chính để đạt được sự hiểu biết sâu sắc về bản thân và vũ trụ. Qua thiền, người thực hành tìm kiếm sự thật về bản chất của mình và mối quan hệ với toàn thể vũ trụ. Thiền giúp loại bỏ các ảo tưởng và nhận thức sai lầm, dẫn đến sự nhận thức rõ ràng và trực tiếp về thực tại. Quá trình này không chỉ giúp đạt được sự an bình nội tâm mà còn đưa đến sự giác ngộ tâm linh và sự hợp nhất với Brahman.
Thời Kỳ Vedanta và Samkhya
Triết học Samkhya
- Sự phân biệt giữa Purusha và Prakriti Samkhya là một trong sáu trường phái triết học cổ điển của Ấn Độ, nổi tiếng với hệ thống nhị nguyên của nó. Triết học Samkhya phân biệt rõ ràng giữa Purusha (linh hồn, ý thức thuần túy) và Prakriti (vật chất, năng lượng). Purusha là yếu tố tĩnh lặng, bất biến và không bị ảnh hưởng bởi các hoạt động của thế giới vật chất. Ngược lại, Prakriti là bản chất động, luôn biến đổi và là nguồn gốc của mọi hiện tượng vật chất. Sự phân biệt này đặt nền tảng cho thiền trong Samkhya, nơi người thực hành tìm cách nhận biết và tách biệt sự đồng nhất với Prakriti để nhận ra bản chất thật sự của Purusha.
- Thiền như phương tiện để đạt sự giải thoát Trong triết học Samkhya, thiền được coi là phương tiện quan trọng để đạt tới sự giải thoát (Moksha). Bằng cách thiền định, người thực hành có thể tách biệt bản thân khỏi ảnh hưởng của Prakriti và những hoạt động của nó. Thiền giúp làm tĩnh lặng tâm trí, giảm dần sự chi phối của các cảm xúc và suy nghĩ, và cuối cùng nhận ra bản chất thật sự của Purusha. Khi đạt được sự phân biệt rõ ràng giữa Purusha và Prakriti, người thực hành đạt tới sự giải thoát, thoát khỏi vòng luân hồi sinh tử và những ràng buộc của thế giới vật chất.
Triết học Vedanta
- Quan điểm của Advaita Vedanta về sự nhất thể của Atman và Brahman Advaita Vedanta, một trong những trường phái quan trọng nhất của Vedanta, dạy rằng Atman (linh hồn cá nhân) và Brahman (tâm hồn vũ trụ) là một và cùng một thực thể. Triết lý này do Adi Shankaracharya phát triển và nó nhấn mạnh rằng sự phân biệt giữa Atman và Brahman là ảo giác (Maya). Theo Advaita Vedanta, mục tiêu của cuộc sống là nhận ra sự thật này và trải nghiệm sự nhất thể của Atman và Brahman.
- Thiền trong việc trải nghiệm sự nhất thể này Thiền trong Advaita Vedanta là phương pháp chính để đạt được nhận thức về sự nhất thể của Atman và Brahman. Qua thiền, người thực hành tìm cách vượt qua ảo giác của sự tách biệt và nhận ra bản chất thật sự của mình. Thiền giúp làm tĩnh lặng tâm trí, loại bỏ các phiền não và những ý nghĩ sai lầm, từ đó trải nghiệm trực tiếp và sâu sắc sự hợp nhất với Brahman. Khi nhận ra sự nhất thể này, người thực hành đạt tới sự giác ngộ, hiểu rằng mình không khác biệt với tâm hồn vũ trụ, sống trong trạng thái hòa hợp và an bình tối thượng.
Thời Kỳ Patanjali và Yoga Sutras
Giới thiệu về Patanjali và Yoga Sutras
Patanjali là một triết gia Ấn Độ cổ đại, người được cho là đã biên soạn Yoga Sutras, một trong những văn bản quan trọng nhất về yoga. Yoga Sutras là một tập hợp các câu kinh ngắn, tổng hợp các nguyên tắc và thực hành của yoga thành một hệ thống hoàn chỉnh. Văn bản này được viết vào khoảng thế kỷ thứ 2 TCN và đã trở thành nền tảng cho nhiều hình thức yoga sau này. Patanjali không chỉ là một nhà hiền triết mà còn là một nhà khoa học của tâm hồn, người đã cung cấp một phương pháp rõ ràng và có hệ thống để đạt đến sự giác ngộ thông qua yoga.
Hệ thống Ashtanga Yoga
Patanjali giới thiệu hệ thống Ashtanga Yoga, còn được gọi là Tám Nhánh Yoga, trong Yoga Sutras. Hệ thống này bao gồm tám nhánh hoặc bước, mỗi nhánh đóng góp vào sự phát triển toàn diện của cơ thể và tâm trí. Các nhánh bao gồm: Yama (giới luật đạo đức), Niyama (giới luật tự thân), Asana (tư thế yoga), Pranayama (kiểm soát hơi thở), Pratyahara (kiểm soát giác quan), Dharana (tập trung), Dhyana (thiền định), và Samadhi (trạng thái hợp nhất).
- Dhyana (thiền định) là nhánh thứ bảy trong hệ thống 8 nhánh yoga của Patanjali. Thiền định được coi là một bước tiến cao cấp trong hành trình tâm linh của người thực hành yoga. Đây là giai đoạn mà tâm trí đạt được sự tĩnh lặng hoàn toàn và không bị phân tán bởi những suy nghĩ và cảm xúc. Thiền định không chỉ đơn thuần là một trạng thái yên tĩnh mà còn là sự hợp nhất sâu sắc với đối tượng thiền định, dẫn đến nhận thức thuần khiết.
- Định nghĩa và mục tiêu của Dhyana trong Yoga Sutras Trong Yoga Sutras, Patanjali định nghĩa Dhyana là sự tập trung liên tục và không gián đoạn vào một đối tượng duy nhất. Mục tiêu của Dhyana là đạt được sự tĩnh lặng tuyệt đối của tâm trí, nơi không còn sự dao động hay phân tán. Khi thực hành thiền định, người tập trung toàn bộ tâm trí vào một điểm, vượt qua các suy nghĩ tạp nham và cảm xúc, đạt đến trạng thái tâm lý ổn định và trong sáng.Mục tiêu cuối cùng của Dhyana là chuẩn bị tâm trí cho giai đoạn cuối cùng, Samadhi, nơi người thực hành trải nghiệm sự hợp nhất với đối tượng thiền định và đạt đến trạng thái ý thức cao nhất.
ĐỌC THÊM: TÁM NHÁNH YOGA: NGUỒN GỐC, Ý NGHĨA VÀ HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH
Thời Kỳ Phật Giáo và Jain Giáo
Ảnh hưởng của Phật giáo
- Đức Phật và các kỹ thuật thiền như Vipassana và Samatha Đức Phật Thích Ca Mâu Ni, người sáng lập Phật giáo vào thế kỷ 5 TCN, đã phát triển và truyền dạy nhiều kỹ thuật thiền định, trong đó Vipassana và Samatha là hai phương pháp chính Vipassana, còn được gọi là thiền minh sát, tập trung vào việc quan sát sâu sắc và hiểu biết về bản chất của hiện tượng, giúp người thực hành nhận ra tính vô thường và vô ngã của vạn vật. Samatha, hay thiền định tĩnh lặng, tập trung vào việc làm tĩnh lặng tâm trí, phát triển sự tập trung và định tâm.
- Sự tương đồng và khác biệt với thiền trong yoga Thiền trong Phật giáo và yoga có nhiều điểm tương đồng, như mục tiêu đạt được sự tĩnh lặng tâm trí và sự giác ngộ. Cả hai đều sử dụng các kỹ thuật thiền để phát triển sự tập trung và nhận thức sâu sắc. Tuy nhiên, có những khác biệt quan trọng giữa hai hệ thống.
- Trong khi thiền yoga, đặc biệt theo hệ thống Patanjali, tập trung vào sự hợp nhất với một đối tượng thiền định để đạt đến Samadhi, thì thiền Phật giáo nhấn mạnh vào sự quán chiếu và hiểu biết về bản chất của thực tại để đạt đến giác ngộ và giải thoát khỏi khổ đau. Thiền Vipassana tập trung vào việc quan sát và hiểu rõ các hiện tượng xảy ra trong cơ thể và tâm trí, trong khi thiền Samatha tập trung vào phát triển định lực.
Ảnh hưởng của Jain giáo
- Vai trò của thiền trong triết học Jain Jain giáo, một tôn giáo cổ xưa của Ấn Độ, cũng đặt nền tảng trên các thực hành thiền định. Thiền trong Jain giáo được coi là một phương pháp quan trọng để thanh lọc tâm hồn và đạt được sự giải thoát. Triết học Jain nhấn mạnh sự bất bạo động (ahimsa) và khổ hạnh (austerity), và thiền giúp người thực hành phát triển lòng từ bi, kiểm soát các cảm xúc tiêu cực và đạt được sự thanh tịnh tâm hồn.
- Thiền như phương tiện để đạt được tự do tâm linh Trong Jain giáo, thiền là một phương tiện chủ chốt để đạt được tự do tâm linh (moksha). Thiền giúp người thực hành loại bỏ các nghiệp chướng (karma) và những ràng buộc của thế giới vật chất. Quá trình thiền định trong Jain giáo thường bao gồm sự tự kiềm chế, tập trung vào các nguyên lý đạo đức và phát triển sự hiểu biết sâu sắc về bản chất thật sự của tâm hồn. Thiền giúp người thực hành Jain đạt được trạng thái tĩnh lặng và trong sáng của tâm trí, từ đó thoát khỏi vòng luân hồi sinh tử và đạt đến sự giải thoát cuối cùng.
Thiền trong Phật giáo và Jain giáo đều có ảnh hưởng sâu sắc đến thiền trong yoga, mở rộng khái niệm và thực hành thiền định, từ đó góp phần vào sự phát triển đa dạng và phong phú của thiền trong lịch sử.
Thời Kỳ Trung Cổ
Phong trào Hatha Yoga
- Hatha Yoga Pradipika và các kỹ thuật thiền Hatha Yoga Pradipika, một trong những tác phẩm quan trọng nhất về Hatha Yoga, nắm giữ một loạt các kỹ thuật thiền định. Trong tác phẩm này, các kỹ thuật thiền thường bao gồm trạng thái thiền tĩnh (Dhyana), hơi thở kiểm soát (Pranayama), và việc tập trung vào các điểm chakra và nadis (energy channels) trong cơ thể. Những kỹ thuật này được thiết kế để làm tĩnh lặng tâm trí, điều chỉnh năng lượng trong cơ thể, và chuẩn bị cơ thể cho việc thực hiện các tư thế yoga.
- Sự kết hợp giữa thiền, Asana, và Pranayama Trong phong trào Hatha Yoga, sự kết hợp giữa thiền, Asana (tư thế yoga), và Pranayama (kiểm soát hơi thở) là vô cùng quan trọng. Thiền được coi là một phần không thể thiếu của tập luyện Hatha Yoga, giúp tăng cường tập trung và kiểm soát tâm trạng. Asana và Pranayama chuẩn bị cơ thể và hơi thở cho thiền, trong khi thiền giúp cải thiện linh hoạt và sự kỷ luật của tâm trí.
Bhakti Yoga
- Con đường của tình yêu và sự tận tâm Bhakti Yoga là một trong những con đường chính của yoga, tập trung vào tình yêu và sự tận tâm đối với thần linh. Trong Bhakti Yoga, thiền không chỉ là việc tập trung tĩnh lặng mà còn là một cách để kết nối với thần linh thông qua tình yêu và sự tận tâm. Người thực hành Bhakti Yoga thường sử dụng các phương tiện như hát hò, kể chuyện, và thiền nhâm nhi trên hình ảnh hoặc tượng thần linh, nhằm thể hiện và tăng cường tình yêu và sự kính trọng đối với thần linh.
- Thiền như phương pháp kết nối với thần linh Trong Bhakti Yoga, thiền được coi là một phương pháp mạnh mẽ để kết nối với thần linh và trải nghiệm sự gần gũi với tâm linh. Thông qua thiền, người thực hành Bhakti Yoga có thể truyền đạt và nhận lãnh tình yêu và sự kính trọng của mình đối với thần linh. Thiền trong Bhakti Yoga không chỉ là việc tập trung mà còn là một hành động tâm linh, giúp tăng cường mối quan hệ cá nhân với thần linh và trải nghiệm sự thấu hiểu và sự kính trọng sâu sắc.
Thời Kỳ Hiện Đại
Sự lan rộng của thiền ra ngoài Ấn Độ
- Swami Vivekananda và sự giới thiệu thiền yoga tại phương Tây Swami Vivekananda, nhà sư Phật giáo Ấn Độ, đã đóng một vai trò quan trọng trong việc giới thiệu thiền yoga vào phương Tây. Ông đã tham gia Hội nghị Toàn thế giới các Tôn giáo ở Chicago năm 1893, nơi ông đã giới thiệu thiền yoga và triết lý Phật giáo cho công chúng phương Tây. Bằng cách này, Swami Vivekananda đã mở ra một cánh cửa mới cho sự lan rộng của thiền yoga và tâm linh Phật giáo ở phương Tây.
- Paramahansa Yogananda và “Tự truyện của một Yogi” Paramahansa Yogananda, một trong những nhà sư Ấn Độ nổi tiếng nhất của thế kỷ 20, đã đóng góp vào sự lan rộng của thiền yoga qua tác phẩm “Tự truyện của một Yogi.” Cuốn sách này không chỉ là một tác phẩm văn học tâm linh nổi tiếng mà còn là một nguồn cảm hứng lớn cho nhiều người tìm kiếm sự giác ngộ và hạnh phúc. Thông qua tác phẩm này, Paramahansa Yogananda đã giới thiệu Thiền Kriya và những phương pháp thiền khác đến độc giả phương Tây, mở ra một cánh cửa mới cho sự thực hành thiền và tìm kiếm tâm linh.
Phát triển của Thiền Siêu Việt (Transcendental Meditation)
- Maharishi Mahesh Yogi và sự phổ biến của Thiền Siêu Việt Maharishi Mahesh Yogi, một nhà sư và nhà triết học Ấn Độ, đã đóng vai trò lớn trong việc phổ biến Thiền Siêu Việt trên toàn thế giới. Thiền Siêu Việt, hay Transcendental Meditation, là một phương pháp thiền đơn giản và dễ thực hành, tập trung vào việc lặp lại một từ hoặc câu thần chú trong tâm trí để đạt được trạng thái tĩnh lặng. Maharishi Mahesh Yogi đã thành lập Tổ chức Thiền Siêu Việt và dành phần lớn cuộc đời của mình để điều hành các khóa học và sự kiện để giới thiệu phương pháp này cho mọi người.
- Ảnh hưởng toàn cầu của phong trào này Phong trào Thiền Siêu Việt đã có ảnh hưởng to lớn trên cả toàn cầu. Hàng triệu người trên thế giới đã hưởng lợi từ việc thực hành thiền này, trải nghiệm sự giảm căng thẳng, tăng cường sức khỏe và tăng cường trạng thái tinh thần. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh những lợi ích của Thiền Siêu Việt đối với sức khỏe tinh thần và thể chất, làm cho phong trào này trở thành một phần quan trọng của văn hóa thiền hiện đại.
Thiền Trong Yoga Ngày Nay
Vai trò của thiền trong các lớp yoga hiện đại
Thiền đã trở thành một phần không thể thiếu trong các lớp yoga hiện đại. Trong các buổi tập yoga, thiền thường được sử dụng để bắt đầu hoặc kết thúc buổi tập, tạo điều kiện cho người thực hành để tập trung vào hơi thở và tâm trí.
Thiền cũng thường được tích hợp vào các phần tập luyện giữa, giúp tạo ra một trải nghiệm toàn diện cho tâm trí và cơ thể. Vai trò của thiền trong các lớp yoga không chỉ giúp cải thiện sự linh hoạt và sức mạnh cơ bản mà còn tạo điều kiện cho sự thư giãn và an bình tinh thần.
Các phương pháp thiền hiện đại và ứng dụng kỹ thuật số
Trong thời đại hiện đại, có nhiều phương pháp thiền hiện đại và ứng dụng kỹ thuật số được phát triển để đáp ứng nhu cầu của người thực hành yoga. Các ứng dụng thiền như Headspace, Calm và Insight Timer cung cấp hàng trăm bài thiền đa dạng và chương trình hướng dẫn để giúp người dùng thực hành thiền mọi lúc, mọi nơi.
Ngoài ra, các phương pháp thiền hiện đại như Thiền Mindfulness (tâm thức), Thiền Trí Tâm (Cognitive-Behavioral Therapy), và Thiền Yoga (Yoga Nidra) cũng đang trở nên ngày càng phổ biến, cung cấp các công cụ và kỹ thuật thiền phù hợp với nhu cầu và mục tiêu cá nhân của mỗi người.
Lợi ích sức khỏe tinh thần và thể chất từ thiền trong yoga
Thiền trong yoga mang lại nhiều lợi ích sức khỏe tinh thần và thể chất. Về mặt tinh thần, thiền giúp giảm căng thẳng, lo âu và trầm cảm, tăng cường sự tập trung và sự nhận thức, cải thiện giấc ngủ và tạo ra cảm giác bình an và hạnh phúc.
Về mặt thể chất, thiền giúp giảm stress và áp lực, cải thiện sức đề kháng, kiểm soát hơi thở, tăng cường linh hoạt và sức mạnh cơ bản, và giảm nguy cơ các bệnh tim mạch và các bệnh liên quan đến căng thẳng. Với những lợi ích đa dạng như vậy, thiền trong yoga ngày nay không chỉ là một phương tiện để tăng cường sức khỏe mà còn là một phần không thể thiếu của lối sống cân bằng và tinh thần.
Kết luận
Trong cuộc hành trình của mình, thiền đã từng bước trở thành một phần không thể thiếu của thực hành yoga và lối sống hiện đại. Từ nguồn gốc cổ đại trong văn hóa Ấn Độ đến sự lan rộng ra ngoài Ấn Độ và phát triển trong thời kỳ hiện đại, thiền đã trở thành một phương tiện quan trọng để tăng cường sức khỏe tinh thần và thể chất, cũng như để đạt được sự bình an và hạnh phúc trong cuộc sống.
Vai trò của thiền trong yoga ngày nay không chỉ là để tạo ra một trải nghiệm thực hành tập luyện toàn diện mà còn là để tạo ra một cảm giác kết nối với bản thân và với thế giới xung quanh. Qua việc thực hành thiền, chúng ta có thể tìm thấy sự cân bằng, sự yên bình và sự sáng suốt trong cuộc sống hàng ngày.
Với sự phổ biến của các phương pháp thiền hiện đại và sự tiện lợi của ứng dụng kỹ thuật số, việc thực hành thiền đã trở nên dễ dàng và tiếp cận hơn bao giờ hết. Điều quan trọng là chúng ta không chỉ thực hiện thiền trên thảm tập mà còn mang thực hành này vào cuộc sống hàng ngày, từ việc hít thở sâu đến việc tập trung vào hiện tại và tạo ra sự chấp nhận và tâm trí mở rộng.
Như vậy, thiền trong yoga không chỉ là một phương tiện để rèn luyện cơ thể mà còn là một hành trình tinh thần, một con đường dẫn đến sự tỉnh thức và sự giác ngộ, và một phần không thể thiếu của cuộc sống hiện đại đầy áp lực và hối hả.
Dưới đây là một số tài liệu tham khảo có thể được sử dụng để nghiên cứu thêm về chủ đề “Lịch sử và vai trò của thiền trong yoga”:
- Feuerstein, Georg. (1996). The Yoga Tradition: Its History, Literature, Philosophy, and Practice. Hohm Press.
- Saraswati, Swami Satyananda. (2003). Four Chapters on Freedom: Commentary on the Yoga Sutras of Patanjali. Yoga Publications Trust.
- Bryant, Edwin. (2009). The Yoga Sutras of Patanjali. North Point Press.
- Goleman, Daniel. (1988). The Meditative Mind: The Varieties of Meditative Experience. Penguin Books.
- Shankaranarayanan, S. (2004). Yoga: The Alpha and the Omega. D.K. Printworld.
- Bodhi, Bhikkhu. (2011). The Noble Eightfold Path: Way to the End of Suffering. Independent Publishers Group.
- Yogananda, Paramahansa. (1946). Autobiography of a Yogi. Self-Realization Fellowship.
- Vivekananda, Swami. (1896). Raja Yoga. Luce, John W. & Company.
- Patanjali. (2012). The Yoga Sutras of Patanjali. Integral Yoga Publications.
- Yogananda, Paramahansa. (1998). The Science of Religion. Crystal Clarity Publishers.
