Gheranda Samhita và tầm quan trọng của đạo đức trong Yoga

Yoga, trong ý nghĩa nguyên thủy và sâu xa nhất, không chỉ là một chuỗi các bài tập thể chất (asana) hay các kỹ thuật thở (pranayama) mà chúng ta thường thấy trong các lớp học hiện đại. Yoga là một con đường, một phương pháp tu tập toàn diện, hướng đến sự hợp nhất giữa thân, tâm, và trí, và xa hơn nữa, là sự hợp nhất với cái tuyệt đối, với bản chất chân thật của chính mình. Và trên con đường đó, đạo đức đóng vai trò như nền tảng, như kim chỉ nam, định hướng cho mọi hành động và suy nghĩ của người thực hành.

Trong các truyền thống tâm linh lớn, bao gồm cả Yoga, đạo đức không chỉ là những quy tắc ứng xử xã hội, mà còn là những phẩm chất nội tại cần được trau dồi, là những yếu tố thiết yếu để thanh lọc tâm trí, tịnh hóa nghiệp lực, và tiến bước trên con đường phát triển tâm linh. Trong Yoga Sutras của Patanjali, Yama (các nguyên tắc đạo đức xã hội) và Niyama (các nguyên tắc đạo đức cá nhân) được coi là hai chi đầu tiên, là nền móng của hệ thống Ashtanga Yoga (Yoga tám nhánh).

Gheranda Samhita, một trong ba văn bản cổ điển quan trọng nhất của Hatha Yoga (cùng với Hatha Yoga Pradipika và Shiva Samhita), mặc dù tập trung chủ yếu vào các kỹ thuật thực hành như asana, pranayama, mudra, bandha, và shatkarma, nhưng không hề xem nhẹ vai trò của đạo đức. Mặc dù không trình bày một hệ thống đạo đức riêng biệt như Yama và Niyama của Patanjali, Gheranda Samhita vẫn chứa đựng những lời dạy, những hướng dẫn gián tiếp, thể hiện tinh thần đạo đức sâu sắc.

Vậy, đạo đức được thể hiện như thế nào trong Gheranda Samhita? Tại sao đạo đức lại quan trọng trong Yoga, đặc biệt là theo quan điểm của văn bản cổ điển này? Và những lời dạy về đạo đức trong Gheranda Samhita có ý nghĩa gì đối với việc thực hành Yoga trong thời đại ngày nay?

Bài viết này sẽ đi sâu vào việc phân tích các yếu tố đạo đức ẩn chứa trong Gheranda Samhita, làm rõ vai trò của đạo đức trong quá trình thực hành Yoga và đạt đến mục tiêu tối thượng của Yoga, đồng thời liên hệ với bối cảnh thực hành Yoga hiện đại, để từ đó, mỗi người chúng ta có thể hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc trau dồi đạo đức trên con đường Yoga.

Đạo đức trong Gheranda Samhita

Mặc dù Gheranda Samhita không trình bày một hệ thống đạo đức rõ ràng và chi tiết như Yama và Niyama trong Yoga Sutras của Patanjali, tinh thần đạo đức vẫn thấm nhuần trong toàn bộ văn bản, được thể hiện một cách gián tiếp qua các lời dạy, hướng dẫn về thực hành, và qua các giá trị mà tác phẩm đề cao.

Không đề cập trực tiếp Yama và Niyama

Yoga Sutras của Patanjali, một trong những văn bản nền tảng của Yoga, định nghĩa Ashtanga Yoga (Yoga tám nhánh), trong đó Yama (các giới luật xã hội) và Niyama (các giới luật cá nhân) là hai nhánh đầu tiên, tạo nền tảng đạo đức cho toàn bộ quá trình thực hành Yoga.

Gheranda Samhita, mặt khác, không liệt kê Yama và Niyama một cách cụ thể. Thay vào đó, tác phẩm tập trung vào việc mô tả các kỹ thuật thực hành của Hatha Yoga, như Shatkarma (sáu phép thanh lọc), Asana (tư thế), Pranayama (điều khí), Mudra (thủ ấn), và Dhyana (thiền định).

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là Gheranda Samhita xem nhẹ đạo đức. Tinh thần của Yama và Niyama vẫn được thể hiện một cách gián tiếp, xuyên suốt trong các lời dạy và hướng dẫn của tác phẩm.

Các yếu tố đạo đức được thể hiện gián tiếp

Sự khiêm tốn và tôn trọng

Tôn trọng Guru (Thầy): Gheranda Samhita, giống như nhiều văn bản Yoga khác, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc có một vị thầy (guru) hướng dẫn. Người thầy không chỉ là người truyền đạt kiến thức và kỹ thuật, mà còn là người dẫn đường tâm linh, là tấm gương về đạo đức và trí tuệ. Tôn trọng thầy là một biểu hiện của lòng biết ơn, sự khiêm tốn, và sự sẵn sàng học hỏi. Ví dụ, trong phần mở đầu của Gheranda Samhita, tác giả thể hiện sự kính trọng đối với vị thần Shiva, người được coi là adi guru – vị thầy đầu tiên của Yoga.
Tôn trọng các bậc thánh hiền và truyền thống Yoga: Gheranda Samhita thường xuyên nhắc đến các bậc thánh hiền (rishis) và các truyền thống Yoga khác nhau. Điều này thể hiện sự tôn trọng đối với di sản tri thức và tâm linh của Yoga, và sự khiêm tốn trước những bậc tiền bối.
Khiêm tốn trong việc học hỏi và thực hành: Gheranda Samhita khuyến khích người học Yoga luôn giữ thái độ khiêm tốn, ham học hỏi, và không ngừng trau dồi kiến thức và kỹ năng. Người học Yoga nên nhận thức được rằng mình chỉ là một người học trò trên con đường Yoga, và luôn cần có sự hướng dẫn và chỉ bảo của những người có kinh nghiệm.

ĐỌC THÊM: VAI TRÒ CỦA GURU (NGƯỜI THẦY) TRONG TRUYỀN THỐNG YOGA

Sự tinh khiết (purity)

Thanh lọc cơ thể (Shatkarma): Gheranda Samhita dành một phần quan trọng để mô tả sáu phép thanh lọc cơ thể Shatkarma: Dhauti, Basti, Neti, Nauli, Trataka, và Kapalabhati. Mục đích của Shatkarma không chỉ là làm sạch cơ thể vật lý, mà còn là loại bỏ những tạp chất, độc tố, và chướng ngại trên con đường tâm linh.
Thanh lọc tâm trí (Pratyahara, Dhyana): Gheranda Samhita cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thanh lọc tâm trí thông qua các kỹ thuật như Pratyahara (rút lui các giác quan) và Dhyana (thiền định). Tâm trí thanh tịnh là điều kiện cần thiết để đạt được sự tập trung và an lạc trong thiền định.
Ăn uống thanh đạm (Mitahara): Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự tinh khiết của cơ thể và tâm trí. Gheranda Samhita khuyến khích người tập Yoga nên ăn uống điều độ, chọn lựa các loại thực phẩm thanh đạm, dễ tiêu hóa, và tránh các loại thực phẩm gây hại cho cơ thể.

ĐỌC THÊM: KHÁM PHÁ SỨC MẠNH CỦA NETI: THANH LỌC ĐƯỜNG THỞ, KHAI MỞ TIỀM NĂNG BÊN TRONG

Sự kiên trì và kỷ luật

Thực hành Yoga đều đặn: Gheranda Samhita nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hành Yoga một cách đều đặn và kiên trì. Không có con đường tắt nào để đạt được thành công trong Yoga. Chỉ có sự thực hành chăm chỉ, bền bỉ mới có thể mang lại kết quả.
Vượt qua những khó khăn và thử thách: Trên con đường Yoga, chắc chắn sẽ có những khó khăn và thử thách. Gheranda Samhita khuyến khích người tập Yoga không nản lòng, mà hãy kiên trì vượt qua những trở ngại, coi đó là cơ hội để rèn luyện ý chí và nghị lực.

Sự chân thật

Gheranda Samhita không trực tiếp dùng các khái niệm như trong Yama và Niyama, nhưng tinh thần của những đức hạnh này vẫn được thể hiện.
Không nói dối, không lừa gạt, sống trung thực với bản thân và người khác.

Không gây hại (ahimsa)

Thể hiện gián tiếp qua việc thanh lọc cơ thể, không làm tổn thương cơ thể bằng các kỹ thuật quá sức: Mặc dù Gheranda Samhita mô tả một số kỹ thuật có vẻ “khắc nghiệt” (như Dhauti, Basti), nhưng mục đích của những kỹ thuật này là để thanh lọc cơ thể, loại bỏ độc tố, chứ không phải là để hành hạ bản thân. Người tập Yoga cần phải lắng nghe cơ thể, không ép buộc bản thân thực hiện các kỹ thuật quá sức, và luôn tôn trọng giới hạn của mình.
Tôn trọng sự sống: Ahimsa không chỉ là không gây hại cho con người, mà còn là không gây hại cho tất cả các sinh vật.

Sự bằng lòng (santosha)

Tập trung vào quá trình thực hành, không quá chú trọng vào kết quả: Gheranda Samhita khuyến khích người tập Yoga tập trung vào quá trình thực hành, vào việc rèn luyện cơ thể và tâm trí, chứ không nên quá chú trọng vào việc đạt được một tư thế hoàn hảo, hay một trạng thái siêu việt nào đó.
Chấp nhận những giới hạn của bản thân: Mỗi người có một cơ địa, một khả năng, và một hoàn cảnh riêng. Người tập Yoga nên chấp nhận những giới hạn của bản thân, không so sánh mình với người khác, và không tự tạo áp lực cho mình.

Không tham lam (asteya) và buông bỏ (Vairagya)

Thể hiện qua việc không tìm kiếm các phép thần thông (siddhi) một cách thái quá.
Không quá dính mắc vào vật chất.

Mitahara (Chế độ ăn uống điều độ)

Gheranda Samhita nhấn mạnh tầm quan trọng của Mitahara, một chế độ ăn uống điều độ, thanh đạm, và phù hợp với thể trạng của từng người.

Mitahara không chỉ đơn thuần là việc ăn uống “vừa phải”, mà còn là việc lựa chọn các loại thực phẩm phù hợp, ăn đúng giờ, đúng cách, và với một thái độ đúng đắn.

Thái độ đối với các siddhi (phép thần thông)

Gheranda Samhita, giống như nhiều văn bản Yoga khác, có đề cập đến các siddhi (năng lực siêu nhiên) có thể đạt được thông qua thực hành Yoga, như khả năng bay, khả năng tàng hình, khả năng đọc được suy nghĩ của người khác…

Tuy nhiên, Gheranda Samhita cũng cảnh báo về sự nguy hiểm của việc quá chú trọng vào siddhi. Các siddhi có thể trở thành chướng ngại trên con đường tu tập, khiến người tập Yoga bị xao nhãng khỏi mục tiêu chính là giải thoát.

Như vậy, thông qua các lời dạy và hướng dẫn về thực hành, Gheranda Samhita đã thể hiện một tinh thần đạo đức sâu sắc, nhấn mạnh tầm quan trọng của các phẩm chất như khiêm tốn, tôn trọng, tinh khiết, kiên trì, chân thật, không gây hại, bằng lòng, và không tham lam. Những phẩm chất này không chỉ là những nguyên tắc đạo đức, mà còn là những yếu tố thiết yếu để thành công trên con đường Yoga.

Vai trò của đạo đức trong yoga theo Gheranda Samhita

Trong Gheranda Samhita, đạo đức không được trình bày như một hệ thống các quy tắc hay giới luật riêng biệt, mà được lồng ghép, thấm nhuần trong toàn bộ quá trình thực hành. Nó không chỉ là “phần mở đầu” hay “phần phụ”, mà là nền tảng, là cốt lõi, là “linh hồn” của Yoga.

Đạo đức là nền tảng

Trong truyền thống Yoga, và đặc biệt là trong Gheranda Samhita, Yoga không chỉ được coi là một phương pháp rèn luyện thể chất, mà còn là một con đường phát triển tâm linh, hướng đến sự giác ngộ và giải thoát.

Đạo đức, với những phẩm chất như khiêm tốn, tôn trọng, chân thật, không gây hại, không tham lam, và bằng lòng, chính là nền tảng vững chắc cho sự phát triển tâm linh này.

Ví như một cái cây, nếu muốn vươn cao, tỏa bóng, và đơm hoa kết trái, thì trước hết cần phải có một bộ rễ khỏe mạnh, bám sâu vào lòng đất. Đạo đức chính là bộ rễ đó của cây Yoga.

Thực hành yoga thiếu đạo đức: vô nghĩa, nguy hiểm

Nếu không có đạo đức, việc thực hành Yoga có thể trở nên:

Vô nghĩa: Thiếu đi mục đích cao cả là hướng đến sự hoàn thiện bản thân và sự hợp nhất với cái tuyệt đối, việc thực hành Yoga có thể trở thành những động tác thể dục đơn thuần, hoặc những kỹ thuật thở máy móc, không mang lại lợi ích thực sự cho tâm trí và tinh thần.
Nguy hiểm: Các kỹ thuật Yoga, đặc biệt là các kỹ thuật nâng cao như Pranayama (điều khí), Mudra (thủ ấn), và Bandha (khóa năng lượng), nếu được thực hành bởi một người thiếu đạo đức, có thể bị lạm dụng để đạt được những mục đích ích kỷ, hoặc thậm chí là gây hại cho người khác. Ví dụ, một người có thể sử dụng các kỹ thuật thở trong yoga để tăng cường năng lượng, nhưng nếu thiếu đi lòng từ bi và trí tuệ, họ có thể sử dụng năng lượng đó để làm những việc không tốt.
Không hiệu quả: Một tâm trí không được thanh lọc bởi đạo đức, còn đầy rẫy những phẩm chất tiêu cực như tham lam, sân hận, si mê, kiêu ngạo, đố kỵ… sẽ rất khó có thể đạt được sự tĩnh lặng và tập trung cần thiết cho thiền định.

Đạo đức giúp thanh lọc tâm trí

Gheranda Samhita tuy không trực tiếp nhắc đến khái niệm “thanh lọc tâm trí” bằng những thuật ngữ như trong Yoga Sutras (ví dụ: “chitta vritti nirodha” – sự chấm dứt các dao động của tâm trí), nhưng toàn bộ quá trình thực hành Yoga được mô tả trong Gheranda Samhita đều hướng đến mục tiêu này.

Các yếu tố đạo đức, được thể hiện gián tiếp qua các lời dạy và hướng dẫn trong Gheranda Samhita, đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ những phẩm chất tiêu cực, làm cho tâm trí trở nên trong sáng và tĩnh lặng hơn:

Khiêm tốn: Giúp chúng ta vượt qua bản ngã, không tự cao tự đại, luôn sẵn sàng học hỏi và sửa đổi.
Tôn trọng: Giúp chúng ta đối xử với mọi người (bao gồm cả thầy và bạn đồng tu) một cách bình đẳng, tử tế, và không phán xét.
Chân thật: Giúp chúng ta sống đúng với lương tâm, không lừa dối bản thân và người khác, tạo dựng niềm tin và sự tôn trọng.
Không gây hại (Ahimsa): Giúp chúng ta bảo vệ sự sống, tránh làm tổn thương người khác (về thể chất, lời nói, và suy nghĩ), và cả chính mình.
Không tham lam (Asteya): Giúp chúng ta kiểm soát ham muốn, không lấy những gì không thuộc về mình, và hài lòng với những gì mình có.
Bằng lòng (Santosha): Giúp chúng ta chấp nhận hiện tại, không quá lo lắng về tương lai, không quá nuối tiếc về quá khứ, và tìm thấy niềm vui trong những điều nhỏ bé.
Tự chủ (Brahmacharya): Giúp chúng ta kiểm soát các giác quan và năng lượng tính dục, không để chúng chi phối và làm xao nhãng tâm trí.

Một tâm trí được thanh lọc bởi đạo đức sẽ trở nên

Trong sáng: Như một tấm gương được lau sạch bụi bẩn, phản chiếu rõ ràng mọi vật.
Tĩnh lặng: Như mặt hồ không gợn sóng, không bị xao động bởi những suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực.
Tập trung: Như một tia laser, có thể tập trung vào một điểm mà không bị phân tán.

Và một tâm trí như vậy chính là điều kiện cần thiết để đạt được sự thành công trong thiền định, và tiến xa hơn trên con đường Yoga.

Đạo đức giúp kiểm soát các giác quan

Các giác quan của chúng ta (thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác, xúc giác) thường xuyên bị cuốn theo những đối tượng bên ngoài, những ham muốn, dục vọng, và những kích thích từ môi trường. Điều này khiến tâm trí chúng ta trở nên xao động, bất an, và khó có thể tập trung.

Đạo đức, thông qua các nguyên tắc như không tham lam, không trộm cắp, không dối trá, không tà dâm, và không sát sinh, giúp chúng ta thiết lập một “hàng rào” bảo vệ, giúp chúng ta kiểm soát các giác quan, không để chúng chi phối hành vi và suy nghĩ của mình.

Khi các giác quan được kiểm soát, chúng ta có thể dễ dàng hướng sự chú ý vào bên trong, khám phá thế giới nội tâm, và đạt được sự bình an, tĩnh lặng. Đây là bước quan trọng (Pratyahara – rút lui các giác quan) để chuẩn bị cho thiền định (Dhyana).

Đạo đức giúp đạt đến mục tiêu tối thượng

Mục tiêu tối thượng của Yoga, theo Gheranda Samhita và các truyền thống Yoga khác, là giải thoát (Kaivalya), là sự hợp nhất với cái tuyệt đối (Brahman), là sự chấm dứt khổ đau và luân hồi, là sự tự do hoàn toàn.

Đạo đức không phải là một “điều kiện” để đạt được giải thoát (như thể bạn phải “đủ tốt” mới được giải thoát), mà là một phần không thể thiếu trên con đường dẫn đến giải thoát.

Một người không có đạo đức, dù có thực hành Yoga giỏi đến đâu, cũng khó có thể đạt được sự giải thoát thực sự. Bởi vì, tâm trí của họ vẫn còn bị vướng mắc bởi những phẩm chất tiêu cực (tham, sân, si…), và họ vẫn còn bị chi phối bởi bản ngã.

Chỉ khi nào tâm trí được thanh lọc hoàn toàn bởi đạo đức, khi đó, con người mới có thể nhận ra bản chất thật sự của mình (Atman), và hợp nhất với cái tuyệt đối (Brahman).

Liên hệ với thực hành Yoga hiện đại

Những lời dạy về đạo đức trong Gheranda Samhita, dù được viết ra từ nhiều thế kỷ trước, vẫn còn nguyên giá trị và có thể được áp dụng vào việc thực hành Yoga hiện đại, cả trong và ngoài thảm tập.

Đạo đức trong các lớp học yoga

Giáo viên Yoga không chỉ nên truyền đạt kiến thức về các tư thế (asana) và kỹ thuật thở (pranayama), mà còn nên chia sẻ và khuyến khích các giá trị đạo đức của Yoga cho học viên.

Tạo ra một môi trường học tập an toàn, tôn trọng, không cạnh tranh, và không phán xét, nơi mọi người đều được chào đón và được hỗ trợ.
Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lắng nghe cơ thể, không ép buộc bản thân thực hiện các tư thế quá sức, và tôn trọng giới hạn của mình (Ahimsa – không gây hại).
Khuyến khích học viên thực hành Yoga với sự khiêm tốn, kiên trì, chân thật, và không tham lam (không quá chú trọng vào việc đạt được các tư thế “đẹp” hay các “thành tích” bên ngoài).

ĐỌC THÊM: [P6] GIẢI MÃ CÂU NÓI: ASANA KHÔNG PHẢI LÀ ĐỂ CHINH PHỤC, MÀ LÀ ĐỂ HÒA HỢP

Đạo đức trong cuộc sống hàng ngày

Áp dụng các nguyên tắc đạo đức của Yoga (như Ahimsa, Satya, Asteya, Brahmacharya, Aparigraha) vào cuộc sống hàng ngày, trong mọi mối quan hệ và mọi hành động.

Sống một cuộc sống có ý thức, có trách nhiệm, và có lòng trắc ẩn.
Đối xử với mọi người (và với chính mình) bằng sự tôn trọng, yêu thương, và tử tế.
Trung thực trong lời nói và hành động.
Không tham lam, không trộm cắp, không lãng phí.
Kiểm soát các giác quan và năng lượng tính dục.
Không ngừng học hỏi, phát triển bản thân, và chia sẻ những điều tốt đẹp với người khác.

Cảnh báo

Hiện nay, trong một số lớp học Yoga, đặc biệt là ở các lớp học Yoga đại trà, Yoga thường bị giản lược thành một hình thức thể dục, tập trung quá nhiều vào khía cạnh thể chất (asana), mà bỏ quên đi khía cạnh đạo đức, khía cạnh triết lý và tâm linh.

Việc quá chú trọng vào hình thức bên ngoài (thực hiện các tư thế đẹp, mặc quần áo đắt tiền, khoe khoang thành tích…) có thể đi ngược lại với tinh thần của Yoga, và thậm chí có thể gây ra những tác động tiêu cực (như chấn thương, căng thẳng, hoặc tăng cường bản ngã).

Cần phải nhớ rằng, Yoga là một con đường tu tập toàn diện, hướng đến sự hoàn thiện cả về thể chất, tinh thần, và đạo đức.

Bằng cách kết hợp việc thực hành Yoga với việc rèn luyện đạo đức, chúng ta không chỉ có thể cải thiện sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống, mà còn có thể tiến xa hơn trên con đường phát triển tâm linh, hướng tới mục tiêu giải thoát và hạnh phúc đích thực.

ĐỌC THÊM: VEDAS VÀ UPANISHADS CÓ ẢNH HƯỞNG NHƯ THẾ NÀO ĐẾN SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA YOGA?

Kết luận

Như vậy, qua việc phân tích Gheranda Samhita, chúng ta có thể khẳng định rằng, mặc dù không trực tiếp đề cập đến Yama và Niyama như trong Yoga Sutras của Patanjali, đạo đức vẫn đóng vai trò vô cùng quan trọng trong triết lý và thực hành Yoga được trình bày trong văn bản cổ điển này. Đạo đức không phải là một yếu tố “thêm vào” cho có, mà là nền tảng, là cốt lõi, là “linh hồn” của Yoga.

Gheranda Samhita đã khéo léo lồng ghép các giá trị đạo đức vào trong các hướng dẫn về kỹ thuật, về lối sống, và về thái độ của người thực hành Yoga. Từ việc thanh lọc cơ thể bằng Shatkarma, điều hòa hơi thở bằng Pranayama, cho đến việc kiểm soát tâm trí bằng Dhyana, tất cả đều đòi hỏi và đồng thời nuôi dưỡng những phẩm chất đạo đức như sự khiêm tốn, kiên trì, chân thật, không gây hại, và bằng lòng.

Thực hành Yoga, do đó, không chỉ dừng lại ở việc rèn luyện thể chất, uốn dẻo cơ thể, hay đạt được những tư thế đẹp mắt. Yoga là một hành trình rèn luyện toàn diện, bao gồm cả việc tu dưỡng đạo đức, hoàn thiện nhân cách, và hướng tới sự phát triển tâm linh. Nếu thiếu đi nền tảng đạo đức, việc thực hành Yoga có thể trở nên hời hợt, thiếu chiều sâu, thậm chí là lệch lạc và gây hại.

Vì vậy, mỗi chúng ta, những người đang thực hành Yoga, hãy luôn ghi nhớ tầm quan trọng của đạo đức. Hãy không ngừng trau dồi những phẩm chất tốt đẹp, áp dụng các nguyên tắc đạo đức của Yoga vào trong từng tư thế, từng hơi thở, và trong mọi khía cạnh của cuộc sống. Hãy biến Yoga thành một con đường tu tập toàn diện, một phương tiện để chúng ta không chỉ khỏe mạnh hơn về thể chất, mà còn trở nên tốt đẹp hơn về mặt tinh thần và đạo đức.

Hãy để Yoga soi sáng con đường chúng ta đi, và hãy để đạo đức dẫn dắt từng bước chân của chúng ta trên con đường đó. Bởi lẽ, như một ngọn đèn cần có dầu để tỏa sáng, Yoga cũng cần có đạo đức để thực sự phát huy được hết giá trị và tiềm năng của nó. Yoga là ánh sáng, và đạo đức chính là ngọn đèn giúp ánh sáng ấy lan tỏa, mang lại lợi ích cho bản thân và cho tất cả mọi người.