By Khi thực hành Yoga, chúng ta thường tập trung nhiều vào việc nhìn (thị giác) để điều chỉnh tư thế theo mẫu hoặc theo hướng dẫn, và cảm nhận cơ thể (xúc giác) để cảm nhận sự căng giãn, áp lực hay sự tiếp đất. Tuy nhiên, Yoga thực sự là một trải nghiệm đa giác quan phong phú hơn thế. Mỗi giác quan đều có thể trở thành một cánh cửa dẫn chúng ta sâu hơn vào khoảnh khắc hiện tại và kết nối với bản thân.
Trong đó, Thính giác (sense of hearing), dù đôi khi bị xem nhẹ hoặc bỏ quên, lại ẩn chứa một tiềm năng to lớn. Nó không chỉ là khả năng nghe đơn thuần, mà khi được sử dụng một cách có ý thức, thính giác trở thành một kênh thông tin mạnh mẽ giúp neo giữ tâm trí vào hiện tại, khám phá những tầng bậc tinh tế của thực hành và làm sâu sắc thêm mọi khía cạnh của hành trình Yoga.
Nhiều người có thể liên tưởng việc sử dụng thính giác trong Yoga chỉ đơn giản là nghe nhạc nền thư giãn trong lớp học. Âm nhạc chắc chắn có thể tạo không khí và ảnh hưởng đến tâm trạng, nhưng tiềm năng của thính giác trong Yoga còn vượt xa hơn thế rất nhiều. Nó bao gồm cả việc lắng nghe những âm thanh tinh tế phát ra từ chính cơ thể bạn (như hơi thở, nhịp tim), lắng nghe giọng nói hướng dẫn một cách trọn vẹn, và thậm chí là học cách hiện diện với những âm thanh của môi trường xung quanh một cách chánh niệm.
Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá những cách thức cụ thể mà việc lắng nghe một cách có ý thức và chánh niệm (mindful listening) có thể làm phong phú và tăng cường trải nghiệm của bạn trong các khía cạnh khác nhau của thực hành Yoga, từ Asana (tư thế), Pranayama (hơi thở) đến Thiền định. Mục tiêu là cung cấp những gợi ý thực tế để bạn có thể bắt đầu khai thác sức mạnh tiềm ẩn của thính giác, biến nó thành một công cụ hữu ích hỗ trợ bạn trên hành trình Yoga của mình, phù hợp với việc tìm kiếm sự sâu sắc và hiện diện trong thực hành ngày nay.
Thính giác: Cánh cửa đến hiện tại và sự tinh tế
Trong thế giới tràn ngập kích thích thị giác, thính giác thường không được chúng ta chủ động sử dụng như một công cụ nhận thức sâu sắc. Tuy nhiên, trong Yoga, việc khai thác giác quan này lại mở ra những chiều kích mới cho thực hành:
Âm thanh như một mỏ neo hiện tại
Khác với suy nghĩ thường nhảy về quá khứ hay phóng tới tương lai, âm thanh luôn luôn hiện hữu trong khoảnh khắc “ngay bây giờ”.
Do đó, việc chủ động hướng sự chú ý của bạn vào bất kỳ âm thanh nào đang có mặt (dù là âm thanh tinh tế của hơi thở bên trong hay tiếng chim hót bên ngoài cửa sổ) là một cách cực kỳ hiệu quả để kéo tâm trí đang lang thang trở về với thực tại, giúp bạn hiện diện trọn vẹn hơn trên thảm tập.
Khám phá sự tinh tế
Khi bạn thực sự lắng nghe một cách chăm chú, không phán xét, bạn có thể bắt đầu nhận ra những khía cạnh tinh tế của thực hành mà bình thường có thể bỏ lỡ.
Đó có thể là sự thay đổi nhỏ trong âm sắc hoặc nhịp điệu của hơi thở báo hiệu sự căng thẳng hay thư giãn; là trạng thái năng lượng của chính bạn hoặc “bầu không khí” chung của không gian thực hành (ngay cả sự im lặng cũng có “âm thanh” riêng của nó). Lắng nghe giúp tăng cường độ nhạy cảm của bạn với những tầng bậc sâu hơn của trải nghiệm.
ĐỌC THÊM: [P6] HÀNH TRÌNH KHAI PHÁ: LẮNG NGHE NỘI TÂM: BẠN NGHE THẤY GÌ?
Lắng nghe hơi thở của chính mình – Âm thanh cốt lõi
Hơi thở là người bạn đồng hành trung thành nhất trong Yoga, và âm thanh của nó chính là điểm neo quan trọng nhất để thực hành lắng nghe có ý thức.
Lắng nghe hơi thở tự nhiên
- Cách thực hiện: Đơn giản là ngồi hoặc nằm yên, và hướng sự chú ý vào âm thanh nhẹ nhàng, tự nhiên khi không khí di chuyển vào và ra qua hai cánh mũi.
- Nhận biết: Thử chú ý xem có sự khác biệt nào về âm thanh giữa hơi hít vào và hơi thở ra không? Có thể một bên mũi nghe rõ hơn bên kia? Âm thanh êm dịu hay có chút tắc nghẽn? Chỉ cần quan sát mà không cần thay đổi gì. Đây là bài tập mindfulness cơ bản với âm thanh.
Lắng nghe hơi thở Ujjayi (Hơi thở Đại dương / Victorious Breath)
Đặc trưng: Đây là kỹ thuật thở tạo ra âm thanh “thì thầm” nhẹ nhàng, đều đặn giống như tiếng sóng biển vỗ về, được tạo ra bởi sự co nhẹ phần sau cổ họng.
Vai trò của Âm thanh
- Điểm tập trung: Âm thanh Ujjayi đều đặn hoạt động như một “điểm nhìn bằng tai”, một điểm neo tuyệt vời giúp giữ tâm trí ổn định, tập trung và ít bị xao lãng hơn, đặc biệt hữu ích khi thực hiện các chuỗi Asana chuyển động liên tục (như Vinyasa).
- Phản hồi tức thì: Chất lượng của âm thanh Ujjayi phản ánh trực tiếp trạng thái của bạn. Nếu âm thanh trở nên to, gấp gáp, hoặc không đều, đó có thể là dấu hiệu bạn đang gắng sức quá mức hoặc tâm trí đang bất ổn. Ngược lại, một âm thanh Ujjayi mềm mại, đều đặn cho thấy sự bình tĩnh và kiểm soát. Học cách duy trì âm thanh êm dịu giúp điều hòa nỗ lực và giữ tâm trí tĩnh lặng.
Lắng nghe Hơi thở trong Pranayama
Khi thực hành các kỹ thuật Pranayama có cấu trúc hơn (như thở mũi luân phiên, thở Kapalabhati…), hãy mở rộng sự lắng nghe đến:
- Nhịp điệu (Rhythm): Cảm nhận nhịp điệu đều đặn của chu kỳ thở.
- Độ dài (Duration): Lắng nghe độ dài của từng giai đoạn hít vào, nín thở (nếu có), thở ra.
- Sự tĩnh lặng (Stillness): Đặc biệt chú ý đến khoảnh khắc tĩnh lặng, khoảng lặng tự nhiên giữa các hơi thở – không gian của sự yên bình và tiềm năng.
Việc biến hơi thở thành đối tượng lắng nghe chủ động sẽ giúp bạn kết nối sâu sắc hơn với dòng chảy năng lượng và trạng thái nội tâm của chính mình trong suốt buổi tập Yoga.
Chắc chắn rồi! Chúng ta tiếp tục khám phá cách sử dụng thính giác trong Yoga bằng cách lắng nghe những âm thanh tinh tế từ chính cơ thể và tương tác có ý thức hơn với âm thanh bên ngoài.
Lắng nghe Âm thanh từ cơ thể
Ngoài hơi thở, cơ thể chúng ta còn tạo ra những âm thanh khác có thể trở thành đối tượng cho sự chú tâm:
Lắng nghe nhịp tim
- Trong những khoảnh khắc hoàn toàn tĩnh lặng, như khi nằm trong tư thế Savasana (Thư giãn cuối giờ) hoặc trong lúc ngồi thiền sâu, hãy thử nhẹ nhàng hướng sự chú ý vào lồng ngực và lắng nghe nhịp đập của trái tim.
- Việc cảm nhận được nhịp tim của chính mình là một cách kết nối sâu sắc và trực tiếp với sự sống đang hiện hữu bên trong bạn. Nó cũng có thể là một thước đo tinh tế về trạng thái bình tĩnh của bạn (nhịp tim thường chậm lại khi thư giãn sâu).
Lắng nghe tiếng khớp kêu (“Lắc rắc”, “Lục cục”)
Đây là một hiện tượng khá phổ biến khi vận động. Đôi khi các khớp có thể phát ra những tiếng kêu nhỏ.
- Thay vì ngay lập tức lo lắng hay phán xét, hãy tiếp cận với sự tò mò không phán xét. Hãy lắng nghe:
- Nó có kèm theo cảm giác đau không? Đây là yếu tố quan trọng nhất. Nếu tiếng kêu không đau, thường là lành tính (có thể do bóng khí trong dịch khớp vỡ ra hoặc gân/dây chằng trượt qua mấu xương).
- Nó có lặp đi lặp lại ở cùng một vị trí, trong cùng một chuyển động không?
Sử dụng thông tin: Nếu tiếng kêu không đau và không thường xuyên, bạn có thể chỉ cần ghi nhận. Nếu nó kèm theo đau, hoặc lặp lại liên tục một cách đáng ngại, đó là tín hiệu bạn cần điều chỉnh lại định tuyến, giảm phạm vi chuyển động, hoặc tham khảo ý kiến giáo viên/chuyên gia y tế.
Lắng nghe Âm thanh nội tại khác
Như tiếng “vo ve” đều đặn và êm dịu lan tỏa trong đầu khi bạn thực hành Bhramari Pranayama (Hơi thở Ong) – một trải nghiệm âm thanh nội tại có tác dụng an dịu thần kinh rất mạnh mẽ.
Hoặc đơn giản là lắng nghe “sự im lặng tương đối” bên trong cơ thể, cảm nhận không gian tĩnh lặng nền tảng phía sau mọi âm thanh và suy nghĩ khác.
Sử dụng âm nhạc và giọng nói hướng dẫn một cách có ý thức
Trong môi trường lớp học hoặc khi tập theo hướng dẫn online, âm nhạc và giọng nói của giáo viên là những yếu tố âm thanh quan trọng. Hãy học cách tương tác với chúng một cách chủ động hơn:
Với âm nhạc trong lớp học
- Lắng nghe chủ động thay vì thụ động: Thay vì chỉ để âm nhạc vang lên như một lớp nền không khí mà không thực sự để ý, hãy thử thỉnh thoảng chủ động hướng sự chú ý vào nó. Lắng nghe giai điệu, nhịp điệu, các loại nhạc cụ.
- Cảm nhận tác động: Quan trọng hơn, hãy cảm nhận xem âm nhạc đó đang ảnh hưởng đến bạn như thế nào: Nó có giúp bạn tăng năng lượng trong chuỗi Vinyasa không? Nó có giúp bạn thư giãn sâu hơn trong Savasana không? Hay đôi khi nó lại khiến bạn phân tâm hoặc cảm thấy không phù hợp với trạng thái nội tâm của bạn lúc đó?
- Nhận biết sự phù hợp: Dần dần, bạn sẽ nhận biết được loại nhạc nào thực sự hỗ trợ cho việc tập trung, thư giãn hay tạo năng lượng phù hợp với từng giai đoạn khác nhau của buổi tập Yoga, giúp bạn lựa chọn lớp học hoặc tự tạo playlist phù hợp hơn.
Với giọng nói của giáo viên hướng dẫn
- Không chỉ nghe từ ngữ: Ngoài việc nghe nội dung hướng dẫn, hãy thử lắng nghe cả các khía cạnh phi ngôn ngữ trong giọng nói của giáo viên: ngữ điệu (tone), tốc độ nói (pace), âm lượng (volume), các khoảng lặng (pauses), và năng lượng (energy) toát ra từ giọng nói đó. Một giọng nói bình tĩnh, rõ ràng, trìu mến thường có tác dụng an dịu hệ thần kinh và giúp bạn tiếp thu hướng dẫn dễ dàng hơn.
- Lắng nghe trọn vẹn (Whole-Bodied Listening): Hãy thực sự “mở lòng” để nghe và hấp thụ những hướng dẫn của giáo viên, không chỉ bằng tai và lý trí. Cho phép những lời hướng dẫn về định tuyến, hơi thở, và việc đưa ý thức vào bên trong thấm vào cơ thể và tâm trí bạn, dẫn dắt trải nghiệm thực hành một cách trực tiếp và sâu sắc.
Bằng cách rèn luyện sự lắng nghe có ý thức với cả âm thanh bên trong và bên ngoài, bạn đang mở rộng thêm một kênh nhận thức giá trị, làm giàu và nâng cao chất lượng cho từng phút giây trên thảm tập Yoga.
Chánh niệm với âm thanh môi trường xung quanh
Đây là một kỹ năng thực hành chánh niệm cực kỳ quan trọng và thực tế, đặc biệt đối với những ai thường xuyên thực hành Yoga tại nhà trong môi trường đô thị ồn ào hoặc trong những lớp học không hoàn toàn cách âm. Thay vì để tiếng ồn làm phiền, bạn có thể biến nó thành một phần của thực hành:
- Thực hành chấp nhận thay vì chống đối: Phản ứng tự nhiên của chúng ta thường là cảm thấy bực bội, khó chịu và muốn loại bỏ những âm thanh “không mong muốn” xen vào buổi tập (tiếng xe cộ ngoài đường, tiếng hàng xóm nói chuyện, tiếng công trường xây dựng…). Tuy nhiên, sự chống đối này thường chỉ tạo thêm căng thẳng cho chính bạn. Hãy thử một cách tiếp cận khác: chấp nhận rằng âm thanh đó đang hiện hữu trong không gian của bạn ngay lúc này, như một phần của thực tại. Chấp nhận không có nghĩa là thích thú, chỉ đơn giản là ghi nhận sự có mặt của nó.
- Xem âm thanh như đối tượng chánh niệm: Hãy thử xem mọi âm thanh – dù dễ chịu hay khó chịu – chỉ đơn giản là “sóng âm thanh” đến và đi trong không gian nhận biết rộng lớn của bạn. Khi một âm thanh xuất hiện (ví dụ: tiếng còi xe), hãy ghi nhận nó một cách khách quan (“à, tiếng còi xe”) mà không cần phân tích thêm, phán xét (“ồn quá!”) hay kể những câu chuyện liên tưởng trong đầu (“chắc lại tắc đường rồi…”). Chỉ ghi nhận sự có mặt của âm thanh rồi để nó tự tan đi.
- Nhẹ nhàng quay về “mỏ neo”: Sau khi đã ghi nhận âm thanh môi trường, hãy chủ động và nhẹ nhàng đưa sự chú ý của bạn trở lại đối tượng thiền định chính mà bạn đã chọn (ví dụ: hơi thở, cảm giác cơ thể). Quá trình “nhận biết sự xao lãng -> ghi nhận -> quay về” này chính là cốt lõi của việc rèn luyện chánh niệm. Hãy xem mỗi âm thanh gây xao lãng như một cơ hội để bạn thực hành kỹ năng quay về này.
- Trân trọng cả sự im lặng: Bên cạnh việc ghi nhận âm thanh, cũng hãy chú ý đến những khoảnh khắc yên tĩnh, những khoảng lặng quý giá giữa các âm thanh. Việc nhận biết cả âm thanh và sự im lặng giúp bạn có cái nhìn trọn vẹn hơn về không gian âm thanh xung quanh và bên trong mình.
Âm thanh như một công cụ thực hành sâu hơn
Ngoài việc lắng nghe một cách chánh niệm, một số truyền thống và thực hành Yoga còn chủ động sử dụng âm thanh như một công cụ mạnh mẽ để tác động đến tâm trí và năng lượng:
Tụng niệm Mantra (Mantra Japa / Chanting)
- Phương pháp: Việc lặp đi lặp lại một cách có ý thức một âm thanh, từ ngữ hoặc câu chú thiêng liêng (Phạn ngữ hoặc ngôn ngữ khác), ví dụ như âm OM phổ biến, hoặc các câu mantra dài hơn. Có thể tụng niệm thành tiếng hoặc lẩm nhẩm trong tâm.
- Mục đích: Âm thanh và sự rung động (vibration) được tạo ra từ việc tụng niệm hoạt động như một điểm tập trung cực kỳ mạnh mẽ cho tâm trí, giúp tĩnh lặng những dòng suy nghĩ miên man khác. Theo quan niệm Yoga, những âm thanh này còn mang năng lượng đặc biệt, có khả năng thanh lọc tâm trí và kết nối với các trạng thái ý thức cao hơn.
ĐỌC THÊM: MANTRA VÀ ÂM NHẠC: VAI TRÒ QUAN TRỌNG TRONG KUNDALINI YOGA
Hát Kirtan
- Phương pháp: Là hình thức hát và đáp lời (call-and-response) các bài hát, tên gọi thiêng liêng hoặc câu chú, thường mang tính chất sùng kính (Bhakti Yoga) và được thực hiện trong cộng đồng.
- Mục đích: Tạo ra một năng lượng cộng hưởng mạnh mẽ, giúp người tham gia mở lòng, giải tỏa cảm xúc, cảm nhận sự kết nối sâu sắc với bản thân, với cộng đồng và với khía cạnh tâm linh (tùy theo niềm tin).
Trị liệu bằng Âm thanh (Sound Healing / Sound Bath)
- Phương pháp: Một số lớp học Yoga đặc biệt hoặc các buổi trị liệu riêng sử dụng âm thanh và sự rung động phát ra từ các nhạc cụ đặc biệt như chuông xoay Tây Tạng (Tibetan singing bowls), cồng chiêng (gongs), trống chamantic, âm thoa (tuning forks)…
- Mục đích (Theo quan niệm của phương pháp này): Các tần số và sự rung động này được cho là có khả năng thúc đẩy trạng thái thư giãn sâu sắc ở cấp độ tế bào, cân bằng dòng chảy năng lượng trong cơ thể (ví dụ: cân bằng các luân xa – Chakras), và hỗ trợ quá trình chữa lành tự nhiên cả về thể chất lẫn tinh thần.
Việc khám phá và sử dụng thính giác một cách có chủ đích, dù là lắng nghe chánh niệm hay thực hành với âm thanh, đều có thể mở ra những chiều kích mới, làm phong phú và sâu sắc thêm đáng kể hành trình Yoga của bạn.
Phát triển kỹ năng lắng nghe chánh niệm
Việc làm sắc bén khả năng lắng nghe một cách có ý thức và không phán xét là một kỹ năng có thể rèn luyện qua thời gian. Dưới đây là một vài gợi ý đơn giản:
Dành thời gian chỉ để nghe
Thỉnh thoảng trong ngày, hoặc trước/sau buổi tập Yoga, hãy thử ngồi yên lặng trong vài phút với chủ đích duy nhất là lắng nghe.
Mở rộng sự chú ý của bạn để ghi nhận tất cả các âm thanh đang hiện hữu xung quanh, từ những âm thanh ở gần (hơi thở, tiếng quạt) đến những âm thanh ở xa (tiếng xe cộ, tiếng chim…). Đừng cố gắng phân tích hay phán xét chúng, chỉ đơn giản là nhận biết sự có mặt của chúng.
Thực hành ghi nhãn âm thanh (Mental Noting)
Đây là một kỹ thuật hữu ích trong thiền chánh niệm. Khi một âm thanh nổi bật xuất hiện trong nhận thức của bạn (ví dụ: tiếng chó sủa), hãy thầm ghi nhận nó trong đầu bằng một từ đơn giản (“nghe”, hoặc “tiếng sủa”).
Ngay sau khi ghi nhận, hãy nhẹ nhàng buông bỏ nhãn đó và quay trở lại đối tượng chú ý chính của bạn (ví dụ: hơi thở). Việc ghi nhãn giúp bạn nhận biết sự xao lãng mà không bị cuốn theo câu chuyện hay sự phán xét về âm thanh đó.
Chú ý đến khoảng lặng
Ngoài việc lắng nghe các âm thanh, hãy thử chú ý đến cả những khoảng lặng, sự im lặng tinh tế nằm giữa các âm thanh. Nhận biết không gian tĩnh lặng này cũng là một phần quan trọng của việc lắng nghe trọn vẹn, giúp nuôi dưỡng sự bình yên nội tại.
Rèn luyện thái độ không phán xét
Đây là cốt lõi của chánh niệm. Khi nghe một âm thanh, hãy ý thức về xu hướng tự động của tâm trí là thích hoặc không thích, là dán nhãn “ồn ào” hay “dễ chịu”.
Hãy thực hành chấp nhận mọi âm thanh như chúng là, cho phép chúng đến và đi trong không gian nhận biết của bạn mà không cần phải phản ứng lại bằng sự khó chịu hay bám víu.
ĐỌC THÊM: YOGA VÀ ÂM THANH (NADA YOGA): HÀNH TRÌNH CHỮA LÀNH BẰNG RUNG ĐỘNG
Kết luận
Tóm lại, thính giác không chỉ đơn thuần là một cơ chế sinh học để tiếp nhận âm thanh. Trong thực hành Yoga, nó thực sự là một cánh cửa giác quan vô cùng phong phú, cung cấp nhiều lớp thông tin và trải nghiệm – từ nhịp điệu của hơi thở, tín hiệu của cơ thể, đến bầu không khí của môi trường xung quanh – tất cả đều có thể làm sâu sắc thêm sự kết nối và hiểu biết của bạn về chính mình và thực tại.
Vì vậy, lời khuyến khích dành cho bạn là hãy thử chuyển đổi từ việc chỉ “nghe” một cách thụ động, vô thức sang việc “lắng nghe” một cách chủ động, có ý thức và chánh niệm. Hãy chủ động lắng nghe hơi thở khi bạn di chuyển qua các tư thế, lắng nghe những tín hiệu tinh tế từ cơ thể, và thậm chí học cách hiện diện với cả những âm thanh từ thế giới xung quanh bạn.
Việc khai thác và rèn luyện nhận thức thính giác một cách có chủ đích sẽ giúp hành trình Yoga của bạn trở nên toàn diện hơn, tinh tế hơn. Nó là một công cụ mạnh mẽ giúp bạn neo giữ tâm trí vững chắc hơn trong khoảnh khắc hiện tại, biến mỗi buổi tập thành một trải nghiệm phong phú và sâu sắc hơn cho cả thân và tâm. Hãy mở rộng đôi tai và thực sự lắng nghe!
