Mật mã Yoga P1: Yoga là sự tĩnh lặng của những biến động trong tâm trí

Giữa dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại, giữa những lo toan bộn bề và bão giông cảm xúc, con người ta luôn khát khao tìm kiếm một chốn bình yên cho tâm hồn. Và rồi, như một ánh sáng le lói cuối đường hầm, Yoga xuất hiện, mang theo một lời hứa hẹn đầy mê hoặc, gói gọn trong một câu nói tưởng chừng đơn giản nhưng lại ẩn chứa sức mạnh diệu kỳ:

Yoga là sự tĩnh lặng của những biến động trong tâm trí.

Câu châm ngôn Yogas chitta vrtti nirodhah ấy, vang vọng từ cuốn kinh Yoga Sutras cổ xưa của bậc hiền triết Patanjali, đã trở thành kim chỉ nam, là ngọn hải đăng dẫn lối cho hàng triệu người trên con đường tìm về với bản thể chân thật.

Nhưng điều gì khiến cho một câu nói vỏn vẹn vài từ lại có thể lay động trái tim của bao thế hệ, trở thành cốt tủy của cả một hệ thống triết lý và thực hành đồ sộ đến vậy? Phải chăng, ẩn sau sự giản đơn ấy là một bí mật sâu xa, một chìa khóa vàng mở ra cánh cửa dẫn đến hạnh phúc đích thực? Câu nói ấy không chỉ đơn thuần mô tả mục đích tối thượng của Yoga, mà còn hé lộ con đường, phác họa hành trình mà mỗi hành giả phải dấn thân để đạt được sự bình an nội tại – một thứ bình an không phải do trốn chạy khỏi cuộc đời, mà là bình thản, tự tại ngay giữa biển đời đầy sóng gió.

Hãy cùng nhau bóc tách từng lớp nghĩa của câu nói diệu kỳ này, để khám phá kho báu trí tuệ mà Yoga đã trao tặng cho nhân loại, để hiểu vì sao, giữa muôn vàn pháp môn, Yoga vẫn luôn là con đường được nhiều người lựa chọn để tìm về chốn tĩnh lặng trong chính tâm hồn mình.

Giải mã câu nói: Nguồn gốc và ý nghĩa

Để thấu hiểu trọn vẹn sức nặng của câu châm ngôn Yoga là sự tĩnh lặng của những biến động trong tâm trí, ta cần ngược dòng thời gian, trở về với cội nguồn của nó, nơi mà minh triết được kết tinh trong từng con chữ. Câu nói này được khai sinh từ cuốn kinh Yoga Sutras, một văn bản cổ xưa được tôn kính như trái tim, như linh hồn của Yoga, và tác giả của nó, không ai khác chính là bậc hiền triết Patanjali – người được hậu thế suy tôn là cha đẻ của hệ thống Yoga cổ điển, hay còn gọi là Raja Yoga, con đường của Hoàng gia.

Ngay trong chương đầu tiên, chương Samadhi Pada, chương nói về sự hợp nhất, Patanjali đã đặt để viên gạch nền móng cho toàn bộ triết lý Yoga bằng câu thứ hai: Yogas chitta vrtti nirodhah. Hãy cùng bóc tách từng từ, từng âm tiết để cảm nhận trọn vẹn ý nghĩa sâu xa của nó. Yoga (योग), từ này không chỉ đơn thuần là những động tác uốn dẻo, hít thở mà ta thường thấy, nó mang trong mình ý nghĩa sâu xa hơn, là hợp nhất, là kết nối.

Ở đây, Yoga ám chỉ sự hợp nhất giữa cá thể nhỏ bé với vũ trụ bao la, giữa ý thức cá nhân hữu hạn với ý thức vũ trụ vô biên. Chitta (चित्त) là tâm trí, là nơi lưu giữ kho tàng ký ức, là nơi nảy sinh những suy nghĩ miên man, những cảm xúc vui buồn, và cả ý chí, khát vọng của con người. Vrtti (वृत्ति) là những biến động, những xao động không ngừng nghỉ của tâm trí ấy, như những đợt sóng liên hồi trên mặt hồ, khi thì lăn tăn, lúc lại cuồn cuộn, dữ dội. Và cuối cùng, Nirodhah (निरोधः) chính là sự dừng lại, sự kiểm soát, là khả năng làm dịu đi những con sóng vrtti ấy.

Như vậy, xâu chuỗi lại, Yogas chitta vrtti nirodhah chính là lời khẳng định đanh thép về mục đích tối thượng của Yoga: Yoga là con đường, là phương pháp thực hành để làm lắng dịu những biến động không ngừng nghỉ trong tâm trí, để từ đó, hành giả có thể chạm tới sự hợp nhất thiêng liêng với bản thể chân thật của mình, với cái tôi thuần khiết, không bị vấy bẩn bởi những tạp niệm, lo âu.

Điều đáng nói ở đây là, Yoga không hướng đến việc dập tắt hoàn toàn suy nghĩ, như một trạng thái vô tri vô giác. Mục tiêu cao cả hơn chính là làm chủ được những suy nghĩ ấy, điều hướng chúng một cách có ý thức, không để chúng cuốn ta đi trong vô định, không để chúng trở thành gông cùm, xiềng xích trói buộc ta vào khổ đau.

Yoga trao cho ta quyền năng để trở thành người chủ thực sự của tâm trí mình, chứ không phải là nô lệ cho những biến động hỗn loạn bên trong. Chỉ khi đó, sự tĩnh lặng đích thực, sự an lạc nội tại mới có thể nảy mầm và đơm hoa kết trái trong khu vườn tâm hồn mỗi chúng ta.

Những biến động trong tâm trí (Vrtti): Con khỉ quấy rối tâm can

Vậy, những biến động tâm trí – vrtti – mà Yoga đề cập đến, chúng là gì mà có sức mạnh chi phối ta đến vậy? Để dễ hình dung, các bậc thầy Yoga thường ví tâm trí con người như một con khỉ lăng xăng, chuyền từ cành cây này sang cành cây khác, không bao giờ chịu ngồi yên một chỗ. Con khỉ tâm trí (monkey mind) này chính là thủ phạm tạo ra những suy nghĩ miên man, những cảm xúc rối ren, khiến ta chìm trong mớ bòng bong của chính mình, lúc thì nhảy về quá khứ tiếc nuối, lúc lại phóng đến tương lai lo âu, chẳng thể an trú trong hiện tại nhiệm màu.

Patanjali đã phân loại con khỉ ấy, hay chính xác hơn là phân loại những vrtti, thành năm dạng chính, như năm cành cây mà nó không ngừng chuyền qua:

Pramana (प्रमाण – pramāṇa) – Nhận thức đúng: Đây là sự nhận thức dựa trên thực tế, thông qua các giác quan, suy luận logic, hoặc từ những nguồn thông tin đáng tin cậy. Ví dụ, bạn nhìn thấy lửa và biết rằng nó nóng, đó là pramāṇa.
Viparyaya (विपर्यय – viparyaya) – Nhận thức sai: Là sự hiểu lầm, ngộ nhận về thực tế. Ảo ảnh trên sa mạc là một ví dụ điển hình của viparyaya. Trong cuộc sống, ta thường xuyên rơi vào bẫy của viparyaya khi hiểu sai ý người khác, đánh giá sai lệch về một sự việc, dẫn đến những hành xử không phù hợp.
Vikalpa (विकल्प – vikalpa) – Tưởng tượng, ảo tưởng: Những suy nghĩ viển vông, không dựa trên thực tế, sản phẩm của trí tưởng tượng. Lo lắng thái quá về một bài thuyết trình, vẽ ra viễn cảnh thảm họa trong khi mọi thứ vẫn ổn, chính là vikalpa đang lộng hành.
Nidra (निद्रा – nidrā) – Giấc ngủ sâu: Trạng thái không có nhận thức, không có ý thức về thế giới xung quanh.
Smriti (स्मृति – smṛti) – Ký ức: Khả năng ghi nhớ và hồi tưởng lại những trải nghiệm trong quá khứ. Việc đắm chìm trong quá khứ, mãi dằn vặt về những lỗi lầm, không thể buông bỏ, chính là do smṛti đang chi phối.

Hãy thử soi chiếu vào đời sống thường nhật, bạn sẽ nhận ra con khỉ tâm trí này quen thuộc đến nhường nào. Bạn lo sợ cho buổi phỏng vấn ngày mai, tâm trí bạn vẽ ra đủ kịch bản tồi tệ, bạn sẽ lúng túng, bạn sẽ trả lời sai, bạn sẽ bị đánh trượt. Đó chính là vikalpa – trí tưởng tượng đang làm loạn. Hay bạn bực dọc vì một chuyện đã xảy ra từ tuần trước, bạn không ngừng tua đi tua lại khoảnh khắc mình bị người khác nói xấu, và mỗi lần nhớ lại, cơn giận trong bạn lại bùng lên.

Con khỉ smriti – ký ức – đang giam cầm bạn trong ngục tù của quá khứ. Hoặc đơn giản hơn, bạn hiểu lầm ý tốt của một đồng nghiệp, cho rằng họ đang mỉa mai mình, và thế là nảy sinh mâu thuẫn, hiểu lầm tai hại đó chính là do viparyaya gây ra.

Khi để con khỉ tâm trí này tự do nhảy nhót, không được kiểm soát, ta sẽ phải gánh chịu những hậu quả khôn lường. Những lo âu, căng thẳng triền miên, những bất an, mất ngủ, những quyết định sai lầm trong công việc và cuộc sống,… tất cả đều bắt nguồn từ việc ta không làm chủ được tâm trí của mình. Ta không thể tận hưởng trọn vẹn từng khoảnh khắc quý giá của hiện tại, bởi tâm trí ta luôn bị giằng xé giữa quá khứ và tương lai, giữa những ảo tưởng và thực tại.

Và đó chính là lý do vì sao, Yoga ra đời, như một phương pháp, một nghệ thuật sống giúp ta thuần hóa con khỉ bất kham ấy, để tìm lại sự tĩnh lặng và bình an đích thực trong tâm hồn.

Yoga: Con đường tìm về sự tĩnh lặng

Trước sự quấy nhiễu không ngừng của con khỉ tâm trí, Yoga hiện lên như một con đường, một phương pháp thực hành trọn vẹn, dẫn ta tìm về miền đất hứa của sự tĩnh lặng nội tâm. Nhiều người thường lầm tưởng Yoga chỉ đơn thuần là những tư thế uốn dẻo (asana) đẹp mắt, nhưng kỳ thực, đó mới chỉ là một phần rất nhỏ trong bức tranh toàn cảnh.

Yoga là một hệ thống toàn diện, yoga là một triết lý sống, bao hàm nhiều khía cạnh, từ đạo đức, lối sống, cho đến các kỹ thuật luyện thân, luyện tâm, tất cả hòa quyện, bổ trợ lẫn nhau trên hành trình tìm về bản thể chân thật.

Như một cây cổ thụ với tám nhánh vươn lên mạnh mẽ, Ashtanga Yoga – Yoga tám nhánh – được Patanjali mô tả trong kinh Yoga Sutras, chính là con đường toàn diện ấy. Mỗi nhánh đóng một vai trò thiết yếu trong việc làm dịu đi những biến động trong tâm trí, đưa ta dần đến sự tĩnh lặng:

Yama (यम – yama) – Các nguyên tắc đạo đức: Không bạo lực, chân thật, không trộm cắp, tiết chế dục vọng, không tham lam. Yama như lớp vỏ bảo vệ, giúp ta tránh tạo ra những nghiệp xấu, từ đó giảm bớt những xáo trộn trong tâm.
Niyama (नियम – niyama) – Các nguyên tắc kỷ luật cá nhân: Trong sạch (cả thân thể lẫn tâm hồn), biết đủ, khổ hạnh, tự học, và tin tưởng vào đấng tối cao. Niyama giúp ta rèn luyện nội lực, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển tinh thần.
Asana (आसन – āsana) – Tư thế Yoga: Các bài tập thể chất giúp tăng cường sức khỏe, sự dẻo dai, giải phóng căng thẳng, và đưa năng lượng lưu thông trong cơ thể, tạo sự cân bằng giữa thân và tâm.
Pranayama (प्राणायाम – prāṇāyāma) – Kiểm soát hơi thở: Các kỹ thuật thở giúp điều hòa khí huyết, làm dịu hệ thần kinh, thanh lọc tâm trí, và đưa ta vào trạng thái tĩnh lặng hơn.
Pratyahara (प्रत्याहार – pratyāhāra) – Rút lui các giác quan: Hướng sự chú ý từ thế giới bên ngoài vào nội tâm bên trong, giảm thiểu sự phân tâm do các tác nhân bên ngoài.
Dharana (धारणा – dhāraṇā) – Tập trung: Rèn luyện khả năng tập trung ý thức vào một điểm, một đối tượng duy nhất, bước đầu tiên để làm chủ tâm trí.

Dhyana (ध्यान – dhyāna) – Thiền định: Trạng thái dòng chảy tập trung liên tục, không bị gián đoạn, đưa ta đến sự tĩnh lặng sâu lắng.
Samadhi (समाधि – samādhi) – Hợp nhất: Trạng thái hòa nhập hoàn toàn với đối tượng thiền định, đạt được sự an lạc, hạnh phúc tối thượng.

ĐỌC THÊM: TÁM NHÁNH YOGA: NGUỒN GỐC, Ý NGHĨA VÀ HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH

Nhưng chỉ thực hành các kỹ thuật Yoga thôi chưa đủ, để thực sự chế ngự được con khỉ tâm trí, hai yếu tố then chốt sau đây không thể tách rời

Abhyasa (अभ्यास – abhyāsa) – Thực hành kiên trì: Giống như người thợ rèn cần mài dũa thanh kiếm mỗi ngày, hành giả Yoga cần thực hành các kỹ thuật Yoga một cách đều đặn, không ngừng nghỉ, biến chúng thành một phần của cuộc sống.
Vairagya (वैराग्य – vairāgya) – Buông bỏ: Không dính mắc vào kết quả, không bị chi phối bởi những ham muốn tầm thường hay nỗi sợ hãi vô hình. Học cách chấp nhận những gì đang diễn ra, không chống đối, không phán xét.

Hãy hình dung, bạn đang chèo lái con thuyền tâm trí của mình vượt qua biển cả cuộc đời đầy sóng gió vrtti. Để đến được bến bờ bình an, bạn cần phải vừa chèo thuyền (abhyasa – thực hành) một cách miệt mài, vừa phải giữ cho con thuyền thăng bằng (vairagya – buông bỏ) trước những cơn sóng tham, sân, si đang vần vũ.

Thiếu một trong hai, con thuyền ấy sẽ chao đảo, thậm chí là chìm đắm. Chỉ khi kết hợp nhuần nhuyễn giữa thực hành và buông bỏ, ta mới có thể an nhiên lướt qua những cơn sóng dữ, đưa con thuyền tâm trí cập bến bờ của sự tĩnh lặng đích thực. Và đó chính là món quà quý giá nhất mà Yoga trao tặng cho nhân loại.

Ứng dụng trong cuộc sống hiện đại: Kết quả từ nghiên cứu khoa học

Yoga không chỉ là một phương pháp thực hành cổ xưa, mà còn là một lĩnh vực được khoa học hiện đại quan tâm và nghiên cứu rộng rãi. Kết quả từ các nghiên cứu đã khẳng định những lợi ích thiết thực của Yoga trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống, đặc biệt là trong bối cảnh xã hội hiện đại đầy áp lực và căng thẳng:

Giảm căng thẳng và lo âu: Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí JAMA Internal Medicine năm 2014, sau khi phân tích tổng hợp 36 thử nghiệm lâm sàng với hơn 2768 người tham gia, đã kết luận rằng thiền định chánh niệm (mindfulness meditation), một kỹ thuật thiền định cốt lõi trong Yoga, có hiệu quả trong việc giảm các triệu chứng lo âu, trầm cảm và đau mãn tính.[^1] Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng hiệu quả của thiền định tương đương với các phương pháp điều trị tâm lý truyền thống như liệu pháp nhận thức hành vi (CBT).

Cải thiện chứng rối loạn lo âu: Một nghiên cứu khác được thực hiện bởi Đại học Boston và đăng trên tạp chí Journal of Alternative and Complementary Medicine năm 2020, cho thấy rằng thực hành Yoga Hatha trong 12 tuần đã giảm đáng kể các triệu chứng lo âu ở những người mắc chứng rối loạn lo âu tổng quát (GAD).[^2] Những người tham gia báo cáo rằng họ cảm thấy bình tĩnh hơn, kiểm soát tốt hơn các cơn lo âu và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
Tăng cường khả năng phục hồi sau sang chấn: Một nghiên cứu năm 2014 trên tạp chí Journal of Traumatic Stress đã xem xét tác động của Yoga đối với các cựu chiến binh mắc chứng rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD).[^3] Kết quả cho thấy, sau 10 tuần thực hành Yoga, các triệu chứng PTSD giảm đáng kể, bao gồm giảm sự tái hiện ký ức đau buồn, giảm sự né tránh và cải thiện tâm trạng. Các nhà nghiên cứu cho rằng, Yoga giúp điều chỉnh hệ thần kinh, tăng cường khả năng phục hồi tâm lý sau sang chấn.
Cải thiện sự tập trung và nhận thức: Một nghiên cứu của Đại học Illinois năm 2013 đã chứng minh rằng, chỉ với 20 phút thực hành Hatha Yoga mỗi ngày đã có thể cải thiện đáng kể chức năng nhận thức, bao gồm khả năng tập trung, trí nhớ ngắn hạn và tốc độ xử lý thông tin ở người tham gia. Hiệu quả này thậm chí còn tốt hơn so với các bài tập thể dục nhịp điệu.[^4]

Những nghiên cứu trên, cùng với rất nhiều nghiên cứu khác, đã cung cấp bằng chứng khoa học vững chắc cho những lợi ích của Yoga. Rõ ràng, Yoga không chỉ là những tư thế đẹp mắt hay những lời khuyên sáo rỗng, mà là một phương pháp thực hành khoa học, hiệu quả để cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần, giúp con người tìm thấy sự bình an và hạnh phúc trong cuộc sống hiện đại.

ĐỌC THÊM: MẬT MÃ YOGA P2: YOGA LÀ SỰ KHÉO LÉO TRONG HÀNH ĐỘNG

Kết luận

Vậy là chúng ta đã cùng nhau đi qua một hành trình, hành trình khám phá ý nghĩa sâu xa ẩn sau câu châm ngôn tưởng chừng như đơn giản: Yoga là sự tĩnh lặng của những biến động trong tâm trí. Giờ đây, ta hiểu rằng, đó không chỉ là một định nghĩa khô khan, mà là một lời nhắc nhở đầy thâm thúy về mục đích tối thượng của Yoga: giúp con người tìm thấy chốn bình an nội tại ngay giữa dòng đời vạn biến, giữa những xô bồ, náo nhiệt của cuộc sống thường nhật. Yoga, với triết lý và phương pháp thực hành toàn diện, đã mở ra một con đường, soi sáng cho ta thấy cách để thuần hóa con khỉ tâm trí đang không ngừng quấy nhiễu, để từ đó, chạm tới sự tĩnh lặng nguyên sơ, thuần khiết, luôn hiện hữu trong mỗi chúng ta.

Nhưng cần phải nhấn mạnh rằng, Yoga không phải là một phép màu, không phải là một giải pháp tức thời. Yoga là một hành trình, một con đường dài đòi hỏi sự kiên trì, nỗ lực và trải nghiệm cá nhân. Sẽ có những lúc ta nản lòng, sẽ có những lúc ta muốn bỏ cuộc, nhưng chính những lúc ấy, hãy nhớ lại lý do ta bắt đầu, hãy nhớ về sự tĩnh lặng mà ta hằng khao khát.

Điều quan trọng không phải là đạt được sự hoàn hảo trong từng tư thế, mà là sự hiện diện trọn vẹn trong từng hơi thở, từng chuyển động, từng suy nghĩ. Mỗi ngày, ta bước lên thảm tập, không phải để chinh phục những động tác khó, mà là để chinh phục chính bản thân mình, để vượt qua những giới hạn của chính mình.

Và hành trình ấy, bạn không cần phải vội vàng. Hãy bắt đầu từ những bước nhỏ nhất, có thể chỉ là dành ra 5 phút mỗi ngày để hít thở sâu, để cảm nhận luồng sinh khí đang tràn ngập cơ thể. Có thể là ngồi yên lặng, quan sát những suy nghĩ đến rồi đi như những đám mây trên bầu trời, không phán xét, không níu kéo. Hoặc đơn giản hơn, hãy tham gia một lớp học Yoga, để được hướng dẫn bởi những người có kinh nghiệm, để được hòa mình vào năng lượng tích cực của cộng đồng.

Yoga là món quà quý giá mà cổ nhân đã dày công vun đắp và truyền lại cho nhân loại. Đó là một kho tàng trí tuệ, một nghệ thuật sống, một phương pháp thực hành giúp ta chạm tới hạnh phúc đích thực. Hãy để Yoga dẫn lối bạn trên hành trình tìm về bản thể chân thật của mình, nơi không còn những âu lo, phiền muộn, chỉ còn lại sự tĩnh lặng, bình an và niềm hạnh phúc vô bờ. Hãy mở lòng đón nhận món quà ấy, và bạn sẽ khám phá ra một thế giới mới, một thế giới của sự an nhiên, tự tại, ngay trong chính tâm hồn mình.

Hành trình vạn dặm bắt đầu từ một bước chân, và bước chân đầu tiên trên con đường Yoga, có thể là ngay bây giờ, ngay lúc này, với một hơi thở sâu và một trái tim rộng mở.

Chú thích:

[^1]: Goyal, M., Singh, S., Sibinga, E. M., Gould, N. F., Rowland-Seymour, A., Sharma, R., … & Haythornthwaite, J. A. (2014). Meditation programs for psychological stress and well-being: a systematic review and meta-analysis. 1 JAMA internal medicine, 174(3), 357-368. 2
[^2]: Vorkapic, C. F., Rangé, B. P., Vianna, M., B, M., C, B. (2020). Hatha Yoga for Generalized Anxiety Disorder: Results from a pilot study. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 26(9), 805-815.
[^3]: van der Kolk, B. A., Stone, L., West, J., Rhodes, A., Emerson, D., Suvak, M., & Spinazzola, J. (2014). Yoga as an adjunctive treatment for posttraumatic stress disorder: a randomized controlled trial. 3 Journal of Clinical Psychiatry, 4 75(06), e559-e565.
[^4]: Gothe, N. P., Pontifex, M. B., Hillman, C. H., & McAuley, E. (2013). The acute effects of yoga on executive function. Journal of physical activity & health, 10(4), 488-495.