Thế nào là tư duy mở, bạn đang tư duy như thế nào?

Có một câu chuyện ngụ ngôn quen thuộc về một chú ếch sống lâu năm dưới đáy giếng. Xung quanh chú chỉ có những con vật nhỏ bé như ốc, nòng nọc, cua, tôm… và chú luôn tự hào mình là kẻ mạnh nhất. Mỗi khi ngước nhìn lên, chú chỉ thấy một khoảng trời nhỏ xíu bằng miệng giếng, và ngộ nhận rằng đó là toàn bộ bầu trời.

Một năm nọ, trời mưa lớn làm nước trong giếng dâng cao, cuốn chú ếch ra ngoài. Lần đầu tiên trong đời, chú thấy được thế giới rộng lớn bên ngoài miệng giếng, với bầu trời bao la, những cánh đồng bát ngát, và những con vật to lớn mà chú chưa từng thấy bao giờ. Chú ếch choáng ngợp trước sự mênh mông của thế giới và nhận ra rằng bấy lâu nay mình đã quá nhỏ bé và thiển cận.

Câu chuyện về chú ếch ngồi đáy giếng không chỉ là một bài học dành cho trẻ em, mà còn mang nhiều ý nghĩa sâu sắc cho người lớn. Nó cho thấy rằng chúng ta cũng giống như chú ếch, dễ bị giới hạn bởi những kinh nghiệm, kiến thức, và quan niệm của bản thân. Chúng ta thường có xu hướng bảo thủ quan điểm, khước từ những ý tưởng mới, và không nhìn nhận vấn đề một cách khách quan.

Tư duy mở, giống như việc chú ếch bước ra khỏi miệng giếng, giúp chúng ta nhìn thấy một bức tranh lớn hơn, vượt ra khỏi những giới hạn của bản thân. Nó cho phép chúng ta tiếp thu những thông tin mới, học hỏi từ người khác, và phát triển một cách toàn diện. Tư duy mở là chìa khóa để thích nghi với thế giới đang thay đổi không ngừng, để thành công trong công việc và cuộc sống, và để trở thành một phiên bản tốt hơn của chính mình.

Hãy cùng chúng tôi khám phá thế nào là tư duy mở và làm thế nào để rèn luyện nó, để chúng ta có thể “thoát ra khỏi miệng giếng” của chính mình và nhìn thấy một thế giới rộng lớn hơn, đầy cơ hội và khả năng.

Thế nào là tư duy mở: Hành trình vượt khỏi “miệng giếng”

Sau khi nhận ra những giới hạn của “miệng giếng” tư duy, chúng ta cần khám phá và hiểu rõ hơn về tư duy mở – chìa khóa để vượt qua những rào cản và mở rộng “bầu trời” nhận thức của chính mình.

Định nghĩa tư duy mở

Tư duy mở là một khái niệm đơn giản nhưng có ý nghĩa sâu sắc. Nó là khả năng của chúng ta trong việc:

Tiếp nhận thông tin, ý tưởng mới một cách khách quan, không phán xét: Thay vì vội vàng phản bác hoặc bác bỏ những ý tưởng khác biệt, người có tư duy mở sẽ tiếp cận chúng với một tâm trí cởi mở, tìm hiểu, và phân tích một cách khách quan trước khi đưa ra nhận định.

Ví dụ: Khi nghe một người bạn trình bày về phương pháp nuôi dạy con cái khác biệt so với quan điểm của mình, thay vì phản đối ngay, người có tư duy mở sẽ lắng nghe, tìm hiểu lý do đằng sau phương pháp đó, và có thể học hỏi thêm những điều mới mẻ.

Sẵn sàng thay đổi quan điểm khi cần thiết: Người có tư duy mở không bám víu vào những quan niệm cũ kỹ hay ý kiến của bản thân. Họ luôn sẵn sàng học hỏi, tiếp thu những kiến thức mới, và thay đổi quan điểm khi có đủ căn cứ và bằng chứng.

Ví dụ: Một người từng tin rằng “ăn chay là thiếu chất” có thể thay đổi quan niệm này sau khi tìm hiểu về các chế độ ăn chay khoa học và lành mạnh.

Lắng nghe, học hỏi từ người khác: Họ biết rằng mỗi người đều có những kinh nghiệm và góc nhìn riêng. Vì vậy, họ luôn sẵn sàng lắng nghe và học hỏi từ người khác, ngay cả khi họ không đồng ý với quan điểm đó.

Ví dụ: Một nhà quản lý có tư duy mở sẽ khuyến khích nhân viên đóng góp ý kiến, lắng nghe những quan điểm khác biệt, và xem đó là cơ hội để học hỏi và cải thiện.

Tôn trọng sự khác biệt: Họ hiểu rằng sự đa dạng là một phần không thể thiếu của cuộc sống. Họ tôn trọng những quan điểm, niềm tin, và giá trị khác biệt của mỗi cá nhân.

Ví dụ: Trong một nhóm bạn, mỗi người có thể có sở thích, gu âm nhạc, hoặc quan điểm chính trị khác nhau. Người có tư duy mở sẽ tôn trọng sự khác biệt này và không áp đặt quan điểm của mình lên người khác.

Nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ: Họ không bị giới hạn bởi một góc nhìn duy nhất. Họ cố gắng nhìn nhận vấn đề từ nhiều phía khác nhau để có cái nhìn toàn diện và đưa ra những quyết định chính xác hơn.

Ví dụ: Khi xảy ra mâu thuẫn với đồng nghiệp, người có tư duy mở sẽ cố gắng hiểu quan điểm của đối phương, xem xét vấn đề từ góc độ của họ, và tìm ra giải pháp có lợi cho cả hai bên.

Liên hệ với triết lý Yoga: Mở rộng tâm trí, buông bỏ “cái tôi”

Triết lý Yoga, với mục tiêu hướng đến sự giải thoát và hợp nhất với bản thể đích thực, có mối liên hệ mật thiết với tư duy mở. Yoga khuyến khích chúng ta buông bỏ “cái tôi” (ego), nguồn gốc của những giới hạn và chấp niệm, để nhìn nhận thế giới với một tâm trí cởi mở và bao dung hơn.

Tư duy mở giúp chúng ta thoát khỏi những ràng buộc của “cái tôi” (ego), nhận thức rõ hơn về bản thân và thế giới xung quanh. Khi “cái tôi” quá lớn, chúng ta dễ bị mắc kẹt trong những quan niệm, định kiến, và thói quen suy nghĩ cũ kỹ. Chúng ta khó chấp nhận những ý tưởng mới, những quan điểm khác biệt, và thường có xu hướng phán xét, đánh giá người khác dựa trên những tiêu chuẩn của riêng mình.

Ngược lại, khi chúng ta buông bỏ “cái tôi”, tâm trí trở nên tĩnh lặng và cởi mở hơn. Chúng ta có thể nhìn nhận thế giới với một cái nhìn khách quan, tôn trọng sự đa dạng, và chấp nhận những điều khác biệt. Tư duy mở giúp chúng ta học hỏi từ những sai lầm, phát triển bản thân, và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp hơn với mọi người.

Thực hành Yoga, đặc biệt là thiền định trong yoga, giúp chúng ta rèn luyện tư duy mở bằng cách quan sát suy nghĩ và cảm xúc một cách không phán xét. Trong thiền định, chúng ta học cách chú ý đến hơi thở, quan sát những suy nghĩ và cảm xúc nảy sinh trong tâm trí mà không bị cuốn theo chúng. Dần dần, chúng ta nhận ra rằng những suy nghĩ và cảm xúc chỉ là những hiện tượng tạm thời, không phải là bản chất thật của chúng ta. Từ đó, chúng ta có thể buông bỏ những chấp niệm, giải phóng tâm trí, và phát triển tư duy mở.

Câu chuyện thực tế

Từ kỹ sư bảo thủ đến nhà lãnh đạo cởi mở: Anh Minh, một kỹ sư tài năng, từng rất bảo thủ trong công việc. Anh tin rằng mình luôn đúng và ít khi lắng nghe ý kiến của người khác. Điều này khiến anh thường xuyên xung đột với đồng nghiệp và cản trở sự phát triển của dự án.

Sau một thời gian tập luyện Yoga và thiền định, anh Minh nhận ra những giới hạn trong cách suy nghĩ của mình. Anh bắt đầu học cách lắng nghe, chia sẻ, và tôn trọng ý kiến của người khác. Sự thay đổi này đã giúp anh cải thiện mối quan hệ với đồng nghiệp, phát huy tinh thần làm việc nhóm, và thúc đẩy dự án thành công. Anh Minh cũng nhận thấy mình trở nên bình tĩnh hơn, ít căng thẳng hơn, và có khả năng đưa ra những quyết định tốt hơn trong công việc và cuộc sống.

Câu chuyện của anh Minh cho thấy rằng tư duy mở không chỉ là một khái niệm trừu tượng, mà có thể được rèn luyện thông qua thực hành Yoga và áp dụng vào cuộc sống thực tiễn. Khi chúng ta học cách buông bỏ “cái tôi”, mở rộng tâm trí, và chấp nhận sự đa dạng, chúng ta sẽ có cơ hội trải nghiệm một cuộc sống phong phú, ý nghĩa, và hạnh phúc hơn.

Nhận diện các kiểu tư duy

Trong hành trình khám phá bản thân và thế giới xung quanh, chúng ta sẽ gặp những người có cách suy nghĩ và tiếp cận vấn đề khác nhau. Có người cởi mở, sẵn sàng học hỏi, có người lại bảo thủ, khép mình trong “vỏ bọc” của những quan niệm cũ kỹ. Nhận diện được các kiểu tư duy sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản thân và người khác, từ đó có cách ứng xử phù hợp.

Tư duy đóng – “Lớp vỏ bọc” kìm hãm sự phát triển

Tư duy đóng, hay còn gọi là tư duy cố định, là một “lớp vỏ bọc” vô hình kìm hãm sự phát triển của chúng ta. Nó được đặc trưng bởi những đặc điểm sau:

Bảo thủ: Người có tư duy đóng thường bám chặt vào những quan niệm, niềm tin, và thói quen suy nghĩ cũ kỹ. Họ khó chấp nhận những ý tưởng mới, những quan điểm khác biệt, và thường phản ứng bằng cách phủ nhận hoặc phản bác.
Chấp niệm: Họ có xu hướng bám vào những ý kiến, quan điểm của bản thân, cho rằng mình luôn đúng và không cần phải thay đổi. Họ khó lắng nghe và thấu hiểu quan điểm của người khác.
Không chấp nhận ý kiến khác biệt: Sự khác biệt khiến họ cảm thấy không thoải mái và đe dọa. Họ thường có xu hướng phản đối, chỉ trích, hoặc tìm cách áp đặt quan điểm của mình lên người khác.
Thiếu linh hoạt: Họ khó thích nghi với những thay đổi và thường cảm thấy bối rối, lo lắng khi phải đối mặt với những tình huống mới.

Hậu quả của tư duy đóng

Tư duy đóng mang lại nhiều hậu quả tiêu cực cho cá nhân và xã hội:

Gây ra xung đột: Việc không chấp nhận ý kiến khác biệt và luôn muốn áp đặt quan điểm của mình dễ dẫn đến xung đột với người khác.
Cản trở sự phát triển: Tư duy đóng khiến chúng ta bỏ lỡ nhiều cơ hội học hỏi và phát triển. Nó giới hạn khả năng sáng tạo, khả năng giải quyết vấn đề, và khả năng thích nghi với môi trường.
Khiến chúng ta mắc kẹt trong những quan niệm sai lầm: Khi không sẵn sàng tiếp thu thông tin mới, chúng ta dễ bị mắc kẹt trong những quan niệm sai lầm, lạc hậu, và thiếu hiệu quả.

Ví dụ

Một người luôn tin rằng phương pháp giáo dục truyền thống là tốt nhất và phản đối mọi hình thức giáo dục mới. Họ có thể sẽ gặp khó khăn trong việc nuôi dạy con cái trong thời đại mới với nhiều thay đổi về công nghệ và xã hội.
Một nhà lãnh đạo có tư duy đóng sẽ khó lắng nghe ý kiến của nhân viên, dẫn đến mất đoàn kết và giảm hiệu quả công việc.
Nhận thức được những hậu quả tiêu cực của tư duy đóng sẽ giúp chúng ta có động lực để thay đổi và phát triển tư duy mở.

Tư duy mở: Chìa khóa mở ra cánh cửa cơ hội

Trái ngược với tư duy đóng, tư duy mở giống như một làn gió mới thổi vào tâm hồn, mang đến sự tươi trẻ, năng động, và tràn đầy khả năng. Nó là nền tảng cho sự phát triển cá nhân, sự thành công trong công việc, và những mối quan hệ hài hòa.

Đặc điểm của tư duy mở

Cầu thị: Người có tư duy mở luôn khao khát kiến thức và kinh nghiệm mới. Họ không ngừng học hỏi, tìm tòi, và khám phá thế giới xung quanh. Họ tin rằng luôn có những điều mới mẻ để học hỏi, ngay cả từ những người mà họ không đồng tình.
Sẵn sàng học hỏi: Họ không e ngại thử những điều mới, thậm chí là những điều hoàn toàn khác biệt với những gì họ đã biết. Họ xem mỗi trải nghiệm là một cơ hội để học hỏi và phát triển.
Tôn trọng sự khác biệt: Họ nhận thức được rằng mỗi người đều có những quan điểm, niềm tin, và giá trị riêng. Họ tôn trọng sự đa dạng và không áp đặt quan điểm của mình lên người khác.
Nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ: Họ có khả năng đặt mình vào vị trí của người khác, xem xét vấn đề từ nhiều khía cạnh khác nhau để có cái nhìn toàn diện và đa chiều.

Lợi ích của tư duy mở

Thích nghi với môi trường: Trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng, tư duy mở giúp chúng ta dễ dàng thích nghi với những điều kiện mới, vượt qua thử thách, và nắm bắt cơ hội.
Phát triển bản thân: Tư duy mở khuyến khích chúng ta học hỏi liên tục, trau dồi kiến thức, kỹ năng, và phát triển tiềm năng của bản thân.
Xây dựng mối quan hệ tốt: Tôn trọng sự khác biệt và lắng nghe người khác giúp chúng ta xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp hơn với mọi người.
Đưa ra những quyết định sáng suốt: Nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ giúp chúng ta đưa ra những quyết định chính xác và hiệu quả hơn.

Câu chuyện thực tế

Hai người bạn, hai cách nhìn: Lan và Mai là hai người bạn thân. Cả hai đều là nhân viên kinh doanh trong cùng một công ty. Khi công ty đưa ra một sản phẩm mới, Lan lập tức bày tỏ sự phản đối vì cho rằng sản phẩm này không phù hợp với thị trường. Cô ấy bám chặt vào những kinh nghiệm bán hàng trước đây và không tin rằng sản phẩm mới có thể thành công.

Ngược lại, Mai lại tiếp cận sản phẩm mới với một tâm trí cởi mở. Cô ấy tìm hiểu kỹ về tính năng, ưu điểm của sản phẩm, phân tích thị trường tiềm năng, và thậm chí còn đề xuất những chiến lược marketing mới. Kết quả là Mai đã thành công trong việc bán sản phẩm mới và đạt được những thành tích xuất sắc, trong khi Lan lại gặp nhiều khó khăn và thất bại.

Câu chuyện của Lan và Mai cho thấy rõ sự khác biệt giữa tư duy đóng và tư duy mở. Trong khi Lan bị giới hạn bởi những quan niệm cũ kỹ, thì Mai lại sẵn sàng tiếp thu cái mới và thích nghi với sự thay đổi. Chính tư duy mở đã giúp Mai nắm bắt cơ hội và thành công.

Rèn luyện tư duy mở: Mở rộng “bầu trời” nhận thức

Tư duy mở không phải là một đặc điểm bẩm sinh, mà là một kỹ năng có thể rèn luyện và phát triển qua thời gian. Giống như việc luyện tập thể thao để có một cơ thể khỏe mạnh, chúng ta cũng cần “luyện tập” cho tâm trí để có một tư duy mở, linh hoạt, và sáng tạo. Dưới đây là một số phương pháp giúp bạn mở rộng “bầu trời” nhận thức của mình:

Thực hành chánh niệm

Chánh niệm là chú ý đến hiện tại một cách có ý thức, không phán xét. Khi thực hành chánh niệm, chúng ta quan sát những suy nghĩ, cảm xúc, và cảm giác của bản thân mà không bị cuốn theo chúng. Điều này giúp chúng ta nhận thức rõ hơn về bản thân, từ đó có thể kiểm soát phản ứng của mình và tránh những phán xét vội vàng.

Ví dụ: Khi bạn cảm thấy tức giận vì một lời nói của ai đó, thay vì phản ứng ngay lập tức, hãy dừng lại và quan sát cảm xúc tức giận đó. Hãy nhận biết nó đang hiện diện trong cơ thể bạn như thế nào, nó mang lại cho bạn những cảm giác gì. Việc quan sát này giúp bạn tạo ra một khoảng cách giữa bạn và cảm xúc, từ đó có thể ứng xử một cách bình tĩnh và sáng suốt hơn.

Lắng nghe tích cực:

Lắng nghe tích cực là một kỹ năng quan trọng trong giao tiếp, giúp chúng ta hiểu rõ hơn quan điểm của người khác và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp. Khi lắng nghe tích cực, chúng ta tập trung vào người đối diện, cố gắng thấu hiểu những gì họ đang nói, và đặt câu hỏi để làm rõ vấn đề.

Ví dụ: Khi một người bạn đang chia sẻ về những khó khăn của họ, hãy tập trung lắng nghe, đặt mình vào vị trí của họ, và hỏi những câu hỏi thể hiện sự quan tâm và thấu hiểu. Tránh ngắt lời, phán xét, hoặc đưa ra lời khuyên khi chưa được yêu cầu.

Học hỏi liên tục

Kiến thức là vô tận, và việc học hỏi không bao giờ là thừa. Đọc sách, báo, tạp chí, tham gia các khóa học, hội thảo, trao đổi với người khác … đều là những cách hiệu quả để mở rộng kiến thức và kinh nghiệm của bạn. Hãy tìm hiểu về những lĩnh vực mới, những văn hóa khác nhau, và những quan điểm khác biệt.

Ví dụ: Nếu bạn quan tâm đến vấn đề biến đổi khí hậu, hãy đọc sách, xem phim tài liệu, tham gia các diễn đàn thảo luận về chủ đề này. Hãy tìm hiểu quan điểm của các nhà khoa học, các chính trị gia, và người dân bình thường về vấn đề này.

Tìm kiếm những góc nhìn mới

Đôi khi, chúng ta cần bước ra khỏi “vùng an toàn” của mình và nhìn nhận vấn đề từ một góc độ khác. Hãy thử đặt mình vào vị trí của người khác, xem xét tình huống từ khía cạnh của họ. Điều này giúp bạn có cái nhìn đa chiều và thấu hiểu hơn về vấn đề.

Ví dụ: Nếu bạn đang bất đồng với một đồng nghiệp, hãy thử đặt mình vào vị trí của họ và tự hỏi: “Tại sao họ lại nghĩ như vậy? Họ có những lý do gì để bảo vệ quan điểm của mình?”.

Câu chuyện thực tế

Hành trình từ cố chấp đến thấu hiểu: Chị Hoa từng là một người rất cố chấp. Chị luôn tin rằng mình đúng và khó chấp nhận ý kiến của người khác. Điều này khiến chị thường xuyên xung đột với mọi người và gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống.

Sau khi tham gia một khóa thiền, chị Hoa bắt đầu học cách quan sát suy nghĩ và cảm xúc của mình. Chị nhận ra rằng mình đã quá chấp vào “cái tôi” và không chú ý đến cảm nhận của người khác. Từ đó, chị cố gắng lắng nghe nhiều hơn, chia sẻ nhiều hơn, và tôn trọng sự khác biệt. Dần dần, chị trở nên cởi mở hơn, kiên nhẫn hơn, và có thể xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp hơn với mọi người.

Rèn luyện tư duy mở là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự kiên trì và nỗ lực. Tuy nhiên, những lợi ích mà nó mang lại là vô cùng to lớn. Hãy bắt đầu ngay hôm nay bằng cách thực hành chánh niệm, lắng nghe tích cực, học hỏi liên tục, và tìm kiếm những góc nhìn mới. Bạn sẽ ngạc nhiên với những thay đổi tích cực mà tư duy mở mang lại cho cuộc sống của bạn.

ĐỌC THÊM: PHẢI LÀM GÌ KHI CUỘC SỐNG KHÔNG NHƯ MONG MUỐN THEO TRIẾT LÝ YOGA?

Kết luận

Câu chuyện về chú ếch dưới giếng đã cho chúng ta thấy rõ ràng những giới hạn của tư duy đóng và tầm quan trọng của tư duy mở. Trong một thế giới đầy biến động và thách thức như hiện nay, tư duy mở chính là chìa khóa để chúng ta thích nghi, phát triển, và thành công.

Tư duy mở không chỉ giúp chúng ta tiếp thu kiến thức mới, mở rộng tầm nhìn, mà còn giúp chúng ta xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp hơn, đưa ra những quyết định sáng suốt hơn, và sống một cuộc sống hạnh phúc và ý nghĩa hơn.

Hãy rèn luyện tư duy mở ngay hôm nay bằng cách

Thực hành Yoga và thiền định: Yoga giúp chúng ta kết nối với bản thân, kiểm soát tâm trí, và nhìn nhận thế giới một cách khách quan hơn. Thiền định giúp chúng ta quan sát suy nghĩ và cảm xúc mà không phán xét, từ đó phát triển sự tự nhận thức và tư duy mở.

Lắng nghe tích cực: Hãy tập trung lắng nghe người khác, cố gắng hiểu quan điểm của họ, và đặt câu hỏi để làm rõ vấn đề.
Học hỏi liên tục: Đọc sách, tham gia các khóa học, trao đổi với người khác để mở rộng kiến thức và kinh nghiệm.
Tìm kiếm những góc nhìn mới: Thử nhìn nhận vấn đề từ nhiều khía cạnh khác nhau, đặt mình vào vị trí của người khác để thấu hiểu hơn về tình huống.

Hãy tin rằng, với một tư duy mở, bạn có thể vượt qua bất kỳ thử thách nào và tạo ra một cuộc sống tốt đẹp hơn cho chính mình và cho những người xung quanh.

Tài liệu tham khảo

Nghiên cứu khoa học

Dweck, C. S. (2006). Mindset: The new psychology of success. Random House. (Sách về tư duy phát triển – growth mindset, có liên quan đến tư duy mở)
Kruger, J., & Dunning, D. (1999). Unskilled and unaware of it: how difficulties in recognizing one’s own incompetence lead to inflated self-assessments. Journal of personality and social psychology, 77(6), 1121. (Nghiên cứu về hiệu ứng Dunning-Kruger, liên quan đến sự thiếu nhận thức về năng lực của bản thân, có thể dẫn đến tư duy đóng)
Grant, A. M., & Hofmann, D. A. (2011). The case for proactivity. Harvard Business Review, 89(12), 92-97. (Nghiên cứu về chủ động, liên quan đến việc sẵn sàng học hỏi và thích nghi, đặc trưng của tư duy mở)

Câu chuyện và ví dụ thực tế

Câu chuyện về Steve Jobs: Như đã đề cập trong outline, câu chuyện về Steve Jobs và sự trở lại ngoạn mục của ông tại Apple là một ví dụ điển hình về sức mạnh của tư duy mở và khả năng thích ứng với thay đổi.
Câu chuyện “Eat, Pray, Love” của Elizabeth Gilbert: Cuốn sách này kể về hành trình tìm kiếm bản thân của tác giả, có thể được xem là một ví dụ về việc vượt qua những giới hạn của bản thân và mở mang tâm trí.

Triết lý Yoga

Yoga Sutras của Patanjali: Tác phẩm kinh điển này cung cấp những nguyên tắc cơ bản của Yoga, trong đó có những bài học về việc kiểm soát tâm trí, buông bỏ “cái tôi”, và hướng đến sự giải thoát, có liên quan đến tư duy mở.
Bhagavad Gita: Tác phẩm này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hiện nghĩa vụ (Dharma) và từ bỏ kết quả, giúp chúng ta thoát khỏi những chấp niệm và sống một cuộc sống có ý nghĩa hơn.