Chủ nghĩa Hiện sinh và nỗi cô đơn: Đối diện với sự thật về sự tồn tại

Hãy nhắm mắt lại một lát, và cùng tôi hình dung những khoảnh khắc này:

Tình huống 1 (Cá nhân): “Bạn đang đứng giữa một bữa tiệc đông người, rộn rã tiếng cười nói, âm nhạc xập xình, ly rượu chạm nhau. Mọi người xung quanh đều có vẻ vui vẻ, hào hứng, kết nối với nhau. Nhưng bạn thì lại cảm thấy lạc lõng, trống rỗng, và cô đơn đến tột cùng. Bạn có những người bạn, bạn có gia đình, bạn có những mối quan hệ xã hội, nhưng bạn vẫn cảm thấy như có một bức tường vô hình, một khoảng cách mênh mông ngăn cách bạn với tất cả mọi người. Bạn tự hỏi: Mình đang làm gì ở đây?, Mình có thực sự thuộc về nơi này không?, Có ai thực sự hiểu mình không?. Đã bao giờ bạn trải qua cảm giác cô đơn giữa đám đông như vậy chưa?”

Tình huống 2 (Văn học): “Hãy nghĩ về Raskolnikov, nhân vật chính trong tiểu thuyết Tội ác và hình phạt của đại văn hào Nga Dostoevsky. Raskolnikov, một sinh viên nghèo, sống trong một căn phòng trọ chật hẹp, tối tăm ở Saint Petersburg, giữa lòng xã hội Nga thế kỷ 19 đầy biến động và bất công. Anh ta mang trong mình một nỗi cô đơn sâu sắc, một sự dằn vặt, trăn trở về tội ác mà mình đã gây ra, và một sự tách biệt, xa lánh với thế giới xung quanh. Raskolnikov không thể kết nối với ai, không thể chia sẻ với ai, và không thể tìm thấy sự an ủi từ bất kỳ ai. Anh ta bị giam cầm trong chính tâm trí của mình, trong nỗi cô đơn hiện sinh của mình. Bạn có thấy hình ảnh của Raskolnikov phản chiếu phần nào nỗi cô đơn của con người hiện đại?”

Tình huống 3 (Xã hội): “Trong xã hội hiện đại, với sự phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin và truyền thông, chúng ta có thể kết nối với hàng ngàn người trên mạng xã hội, trò chuyện với bất kỳ ai, ở bất kỳ đâu, vào bất kỳ lúc nào. Nhưng nghịch lý thay, nhiều người trong chúng ta, đặc biệt là người trẻ, lại cảm thấy cô đơn hơn bao giờ hết. Chúng ta có nhiều bạn bè ảo, nhưng ít bạn bè thật. Chúng ta có nhiều cuộc trò chuyện online, nhưng ít cuộc trò chuyện sâu sắc, ý nghĩa. Chúng ta được bao quanh bởi thông tin, nhưng lại thiếu đi sự thấu hiểu, sự đồng cảm, và sự kết nối thực sự. Phải chăng, chúng ta đang đánh mất đi một điều gì đó rất quan trọng trong cuộc sống? Phải chăng, công nghệ đang vô tình tạo ra một vực thẳm cô đơn giữa con người với con người?”

“Vậy, cô đơn là gì? Nó có phải chỉ là một cảm xúc tiêu cực thoáng qua, một trạng thái tâm lý tạm thời, do hoàn cảnh bên ngoài tác động, hay là một điều gì đó sâu xa hơn, dai dẳng hơn, cơ bản hơn, gắn liền với bản chất của sự tồn tại con người? Có nhiều loại cô đơn khác nhau, hay chỉ có một?”

Chủ nghĩa hiện sinh (Existentialism) – một triết lý nhấn mạnh vào sự tự do, trách nhiệm, ý nghĩa cá nhân, và sự cô đơn cơ bản của con người trong một thế giới vô nghĩa – có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất của nỗi cô đơn, nguyên nhân của nó, tác động của nó, và cách đối diện với nó, không phải để trốn tránh nó, phủ nhận nó, hay chìm đắm trong nó, mà để chấp nhận nó, vượt qua nó, và sống một cuộc đời ý nghĩa hơn, trọn vẹn hơn, ngay cả khi chúng ta cảm thấy cô đơn?

“Liệu có thể hoàn toàn vượt qua nỗi cô đơn hiện sinh, hay chúng ta buộc phải chấp nhận nó như một phần tất yếu của cuộc đời, một người bạn đồng hành không thể tránh khỏi trên hành trình tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống và hạnh phúc?”

“Trong bài viết hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một trong những chủ đề trung tâm, sâu sắc nhất, và ám ảnh nhất của triết học hiện sinh, và cũng là một trong những trải nghiệm phổ biến nhất, đau đớn nhất, và khó giải quyết nhất của con người: Nỗi cô đơn.

Chúng ta sẽ tìm hiểu về các loại cô đơn khác nhau, phân biệt giữa cô đơn thông thường và cô đơn hiện sinh, xem xét nguyên nhân và hệ quả của nỗi cô đơn, cách mà các nhà hiện sinh (như Sartre, Camus, Heidegger, Kierkegaard…) đã đối diện với vấn đề này, và quan trọng hơn, cách mà chúng ta, những con người hiện đại, có thể áp dụng những tư tưởng của họ vào cuộc sống của mình, để không chỉ hiểu rõ hơn về nỗi cô đơn, mà còn học cách sống chung với nó, vượt qua nó, và biến nó thành một nguồn sức mạnh, một động lực để sống một cuộc đời ý nghĩa hơn, trọn vẹn hơn, và hạnh phúc hơn, ngay cả khi chúng ta cảm thấy cô đơn.”

Giải mã nỗi cô đơn Hiện sinh – sự thật không thể trốn chạy

Định nghĩa (Phân biệt các loại cô đơn)

“Cô đơn, một trải nghiệm phổ biến của con người, không phải là một khái niệm đơn giản, đồng nhất, mà có nhiều dạng, nhiều cấp độ, nhiều nguyên nhân, và nhiều biểu hiện khác nhau. Để hiểu rõ về nỗi cô đơn, và đặc biệt là nỗi cô đơn hiện sinh, chúng ta cần phân biệt nó với các loại cô đơn khác.”

Cô đơn xã hội (Social Loneliness)

Đây là loại cô đơn phổ biến nhất, dễ nhận thấy nhất, và thường được nhắc đến nhất. Nó là cảm giác thiếu kết nối xã hội, thiếu bạn bè, thiếu người thân, thiếu sự tương tác, giao tiếp, chia sẻ với người khác. Nó xuất phát từ nhu cầu được giao tiếp, được thuộc về, được là một phần của một nhóm, một cộng đồng – một nhu cầu cơ bản của con người, một loài động vật có tính xã hội cao.

• Nguyên nhân: Có thể là do mất đi những mối quan hệ quan trọng (như chia tay, ly hôn, mất người thân…), do chuyển đến một nơi ở mới, do khó khăn trong việc kết bạn, giao tiếp, do bị cô lập, bị kỳ thị, bị bắt nạt, hoặc do tự cô lập bản thân.
• Biểu hiện: Cảm thấy buồn chán, trống rỗng, thiếu thốn, xa lánh, không ai quan tâm, không ai hiểu mình, muốn được kết nối với người khác, nhưng không biết làm thế nào, hoặc không có cơ hội.
• Giải pháp: Chủ động tìm kiếm và xây dựng các mối quan hệ xã hội, tham gia các hoạt động cộng đồng, gặp gỡ những người mới, học hỏi các kỹ năng giao tiếp…

Cô đơn cảm xúc (Emotional Loneliness)

Loại cô đơn này sâu sắc hơn, khó nhận thấy hơn, và khó giải quyết hơn cô đơn xã hội. Nó là cảm giác thiếu sự gắn bó sâu sắc, thân mật, gần gũi về mặt cảm xúc với người khác. Bạn có thể có nhiều bạn bè, nhiều mối quan hệ xã hội, nhưng vẫn cảm thấy cô đơn về mặt cảm xúc, nếu không có ai để bạn thực sự tin tưởng, thực sự chia sẻ những cảm xúc, suy nghĩ, tâm tư, ước mơ, nỗi sợ hãi, và những điều sâu kín nhất trong tâm hồn mình.

• Nguyên nhân: Có thể là do thiếu kỹ năng giao tiếp, khó khăn trong việc thể hiện cảm xúc, sợ bị tổn thương, sợ bị từ chối, sợ bị phản bội, mất niềm tin vào con người, hoặc do từng trải qua những sang chấn tâm lý trong quá khứ.
• Biểu hiện: Cảm thấy trống rỗng, khô khan, thiếu thốn, không ai hiểu mình, không thể kết nối với ai một cách sâu sắc, muốn được yêu thương, muốn được quan tâm, nhưng không biết làm thế nào, hoặc không dám mở lòng.
• Giải pháp: Học cách giao tiếp chân thành, cởi mở, học cách thể hiện cảm xúc, xây dựng những mối quan hệ tin tưởng, tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý (nếu cần)…

Cô đơn hiện sinh (Existential Loneliness)

Đây là loại cô đơn sâu sắc nhất, cơ bản nhất, và khó giải quyết nhất. Nó không liên quan đến việc bạn có bao nhiêu bạn bè, bao nhiêu mối quan hệ, hay bạn có được yêu thương hay không. Mà nó xuất phát từ sự nhận thức về bản chất của sự tồn tại con người: sự hữu hạn, sự mong manh, sự tự do tuyệt đối, trách nhiệm tuyệt đối, và sự vô nghĩa của cuộc đời (theo quan điểm của chủ nghĩa hiện sinh). Nó là cảm giác tách biệt, cô lập, một mình không chỉ với những người xung quanh, mà còn với toàn bộ thế giới, với vũ trụ, và thậm chí là với chính bản thân mình.

• Nguyên nhân: Sự nhận thức về cái chết, về sự hữu hạn của cuộc đời, về sự tự do và trách nhiệm của bản thân, về sự vô nghĩa của vũ trụ, về sự khác biệt giữa mình và người khác, về sự bất khả tri của thế giới…
• Biểu hiện: Cảm thấy lạc lõng, trống rỗng, vô nghĩa, không thuộc về đâu, không ai có thể thực sự hiểu mình, không ai có thể chia sẻ gánh nặng của sự tồn tại, một mình đối diện với vũ trụ bao la, một mình chịu trách nhiệm về cuộc đời mình, và một mình chết đi.
• Giải pháp: Chấp nhận nó như một phần tất yếu của cuộc sống, học cách sống chung với nó, tìm kiếm ý nghĩa trong những điều nhỏ bé, xây dựng các mối quan hệ chân thành, dấn thân vào những hoạt động có ý nghĩa, sáng tạo, yêu thương, và sống trọn vẹn trong từng khoảnh khắc.

Nỗi cô đơn hiện sinh – sự khác biệt

Nỗi cô đơn hiện sinh khác biệt với cô đơn xã hội và cô đơn cảm xúc ở chỗ, nó không phải là hậu quả của việc thiếu kết nối với người khác, mà là hệ quả của việc nhận thức về bản chất của sự tồn tại.

Bạn có thể có rất nhiều bạn bè, một gia đình hạnh phúc, một người yêu thương, một công việc tốt, một địa vị xã hội cao… nhưng bạn vẫn có thể cảm thấy cô đơn hiện sinh. Bởi vì, sâu thẳm trong tâm hồn, bạn biết rằng, không ai có thể thực sự hiểu bạn, không ai có thể chia sẻ gánh nặng của sự tồn tại cùng bạn, không ai có thể cứu bạn khỏi cái chết, và không ai có thể mang lại cho bạn một ý nghĩa khách quan, vĩnh cửu cho cuộc đời bạn.

Nỗi cô đơn hiện sinh là một phần tất yếu của kiếp người, là một cái giá mà chúng ta phải trả cho sự tự do và trách nhiệm của mình. Nó không phải là một bệnh lý, không phải là một khiếm khuyết, không phải là một điều gì đó cần phải loại bỏ hoàn toàn, mà là một thách thức, một cơ hội để chúng ta trưởng thành, sâu sắc hơn, và sống một cuộc đời ý nghĩa hơn.

Nó nhắc nhở về tính cá nhân, và sự hữu hạn.

Nguyên nhân của nỗi cô đơn hiện sinh

Nỗi cô đơn hiện sinh không phải là một hiện tượng ngẫu nhiên, mà có nguồn gốc sâu xa từ những đặc điểm cơ bản của sự tồn tại con người, được các nhà hiện sinh nhấn mạnh:

Sự hữu hạn và cái chết

Con người là một sinh vật hữu hạn, chúng ta sinh ra, lớn lên, già đi, và chết đi. Cái chết là một điều tất yếu, không thể tránh khỏi, và là giới hạn cuối cùng của sự tồn tại.

Nhận thức về sự hữu hạn của mình, về tính mong manh của cuộc đời, về sự tất yếu của cái chết, có thể gây ra nỗi sợ hãi, lo lắng, bất an, và cảm giác cô đơn. Chúng ta một mình đối diện với cái chết, không ai có thể chết thay cho chúng ta, và không ai có thể thực sự hiểu được nỗi sợ hãi đó.

Sự hữu hạn làm nổi bật tính cá nhân và riêng biệt của mỗi người.

Sự tự do tuyệt đối và trách nhiệm tuyệt đối

Chủ nghĩa hiện sinh nhấn mạnh rằng, con người hoàn toàn tự do trong việc lựa chọn cách sống, cách hành động, và cách tạo ra ý nghĩa cho cuộc đời mình. Không có một thế lực siêu nhiên nào, không có một số phận nào, không có một quy luật tự nhiên nào quyết định chúng ta là ai và chúng ta phải làm gì.

Tuy nhiên, sự tự do này đi kèm với trách nhiệm tuyệt đối. Chúng ta phải chịu trách nhiệm về mọi lựa chọn và hành động của mình, không thể đổ lỗi cho ai khác, không thể trốn tránh hậu quả.

Nhận thức về sự tự do và trách nhiệm này có thể gây ra nỗi lo âu, sự cô đơn, vì chúng ta một mình đối diện với vô số khả năng, vô số lựa chọn, và không có một sự đảm bảo nào, không có một chỗ dựa nào vững chắc.

Ta cô đơn trong chính sự tự do của mình.

Sự vô nghĩa của cuộc đời

Chủ nghĩa hiện sinh, và đặc biệt là chủ nghĩa phi lý, khẳng định rằng cuộc đời không có một ý nghĩa khách quan, nội tại, vĩnh cửu nào. Không có một mục đích cao cả, không có một lý do tồn tại được định sẵn cho tất cả mọi người.

Nhận thức về sự vô nghĩa này có thể gây ra cảm giác trống rỗng, lạc lõng, mất phương hướng, và cô đơn. Chúng ta cảm thấy mình như một kẻ xa lạ trong một thế giới xa lạ, không thuộc về đâu, không có ai hiểu mình, và không có gì để bám víu.

ĐỌC THÊM: CHỦ NGHĨA PHI LÝ ABSURDISM: CUỘC SỐNG LÀ MỘT TRÒ ĐÙA VÔ NGHĨA?

Sự khác biệt và tính cá nhân

Mỗi con người là một cá thể độc lập, duy nhất, không thể thay thế, và không thể hiểu hết bởi bất kỳ ai khác. Chúng ta có những trải nghiệm, những suy nghĩ, những cảm xúc, những giá trị, những mục tiêu… riêng biệt, không ai có thể trải nghiệm thay cho chúng ta, không ai có thể suy nghĩ thay cho chúng ta, và không ai có thể sống thay cho chúng ta.

Sự khác biệt này, tính cá nhân này, vừa là nguồn gốc của sự phong phú, đa dạng, và sáng tạo của con người, nhưng cũng là nguồn gốc của sự cô đơn. Chúng ta có thể kết nối với người khác, chia sẻ với người khác, yêu thương người khác, nhưng chúng ta không bao giờ có thể hoàn toàn hòa nhập vào người khác, không bao giờ có thể trở thành một với người khác.

“Mỗi người là một hòn đảo”.

Sự bất khả tri của thế giới

Thế giới, vũ trụ quá rộng lớn, quá phức tạp, quá bí ẩn, và nằm ngoài khả năng hiểu biết hạn chế của con người. Chúng ta không thể biết tất cả mọi thứ, không thể giải thích tất cả mọi thứ, và không thể kiểm soát tất cả mọi thứ.

Sự bất khả tri này có thể gây ra cảm giác bất an, lo lắng, và cô đơn. Chúng ta cảm thấy mình nhỏ bé, yếu ớt, và lạc lõng trước sự vô tận và bí ẩn của vũ trụ.

Những nguyên nhân trên cho thấy, nỗi cô đơn hiện sinh không phải là một hiện tượng tâm lý bất thường, mà là một trải nghiệm phổ quát, cơ bản, và không thể tránh khỏi của con người. Nó gắn liền với bản chất của sự tồn tại, với những điều kiện cơ bản của kiếp người.

ĐỌC THÊM: [P6] HÀNH TRÌNH KHAI PHÁ: LẮNG NGHE NỘI TÂM: BẠN NGHE THẤY GÌ?

Chủ nghĩa Hiện sinh và nỗi cô đơn

Các khái niệm cốt lõi của chủ nghĩa hiện sinh (liên quan đến cô đơn)

Chủ nghĩa hiện sinh, với sự tập trung vào trải nghiệm cá nhân, sự tự do, trách nhiệm, và ý nghĩa cuộc sống, đã đào sâu vào vấn đề cô đơn, coi đó là một khía cạnh trung tâm, không thể tách rời của sự tồn tại con người. Dưới đây là những khái niệm cốt lõi của chủ nghĩa hiện sinh, có liên quan trực tiếp đến nỗi cô đơn

Hiện sinh có trước bản chất (Existence precedes essence)

Đây là tư tưởng cốt lõi, nền tảng của chủ nghĩa hiện sinh, do Jean-Paul Sartre phát biểu. Nó khẳng định rằng, con người không sinh ra với một bản chất cố định, bất biến, được định sẵn (như một vật thể, một công cụ, hay một con vật). Chúng ta tồn tại trước (hiện sinh), rồi sau đó, thông qua những lựa chọn, hành động, trải nghiệm trong suốt cuộc đời, mới tự mình tạo ra bản chất, nhân cách, giá trị, và ý nghĩa của mình.

• Liên hệ với cô đơn: Điều này có nghĩa là, chúng ta không có một bản chất người chung chung, vĩnh cửu để dựa vào, không có một mục đích được định sẵn để theo đuổi, không có một ý nghĩa cuộc đời có sẵn để khám phá. Chúng ta hoàn toàn đơn độc trong việc tự định nghĩa bản thân, và tự chịu trách nhiệm về cuộc đời mình. Không ai có thể làm điều đó thay cho chúng ta.

Tự do tuyệt đối (Absolute freedom)

Vì không có bản chất cố định, không có số phận, không có ý chí của Thượng đế, không có quy luật tự nhiên nào quyết định chúng ta là ai và phải làm gì, nên con người hoàn toàn tự do trong việc lựa chọn. Chúng ta tự do suy nghĩ, cảm nhận, hành động, lựa chọn, trở thành bất cứ điều gì mà chúng ta muốn.

• Liên hệ với cô đơn: Tự do tuyệt đối này, tuy hấp dẫn, nhưng cũng đáng sợ, vì nó đi kèm với trách nhiệm tuyệt đối, và với nỗi cô đơn. Chúng ta một mình đối diện với vô số khả năng, vô số lựa chọn, không có một sự đảm bảo nào, không có một chỗ dựa nào vững chắc. Chúng ta phải tự mình quyết định, tự mình chịu trách nhiệm, và không thể đổ lỗi cho bất kỳ ai khác.

ĐỌC THÊM: ĐỪNG SỐNG CUỘC ĐỜI CỦA NGƯỜI KHÁC: 5 LỜI KHUYÊN VỀ TỰ DO & CÁ TÍNH

Trách nhiệm tuyệt đối (Absolute responsibility)

Vì hoàn toàn tự do, nên con người phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về mọi lựa chọn, hành động, và hậu quả của chúng. Chúng ta không thể trốn tránh trách nhiệm này bằng cách đổ lỗi cho hoàn cảnh, cho người khác, cho số phận, hay cho bất kỳ một yếu tố bên ngoài nào.

• Liên hệ với cô đơn: Trách nhiệm tuyệt đối này càng làm tăng thêm nỗi cô đơn của chúng ta, vì chúng ta biết rằng, cuối cùng, chỉ có chúng ta một mình đối diện với hậu quả của những lựa chọn của mình, không ai có thể chia sẻ gánh nặng đó với chúng ta.

Sự vô nghĩa (Absurdity)

Chủ nghĩa hiện sinh, đặc biệt là chủ nghĩa phi lý của Albert Camus, thừa nhận rằng cuộc đời không có một ý nghĩa nội tại, khách quan, vĩnh cửu nào. Mọi ý nghĩa đều là do con người tự tạo ra, tự gán cho, và có thể thay đổi.

• Liên hệ với cô đơn: Nhận thức về sự vô nghĩa này có thể gây ra cảm giác trống rỗng, lạc lõng, mất phương hướng, và cô đơn. Chúng ta cảm thấy mình như một kẻ xa lạ trong một thế giới xa lạ, không thuộc về đâu, không có ai hiểu mình, và không có gì để bám víu.

Tính hữu hạn (Finitude)

Con người là một sinh vật hữu hạn, chúng ta biết rằng mình sẽ chết, và cái chết là không thể tránh khỏi.

• Liên hệ với cô đơn: Nhận thức về tính hữu hạn này, về sự mong manh của cuộc đời, có thể làm tăng thêm nỗi cô đơn, vì chúng ta biết rằng, cuối cùng, chúng ta sẽ phải một mình đối diện với cái chết, không ai có thể đi cùng chúng ta, không ai có thể cứu chúng ta.

Tha nhân (The Other)

Theo Sartre, mối quan hệ giữa con người với con người luôn có sự căng thẳng, sự mâu thuẫn, sự xung đột, vì mỗi người đều muốn khẳng định tự do của mình, muốn được công nhận, muốn được tôn trọng, nhưng đồng thời cũng bị người khác giới hạn tự do, bị người khác đánh giá, phán xét, và xâm phạm. Chúng ta vừa cần người khác để khẳng định bản thân, để có ý nghĩa, nhưng đồng thời cũng cảm thấy bị người khác đe dọa, làm phiền, và gây ra nỗi cô đơn.

“Địa ngục là người khác” (Hell is other people) – Sartre.

Ta vừa cần, vừa “sợ” người khác

Các nhà hiện sinh nói gì về cô đơn

Các nhà hiện sinh, dù có những quan điểm khác nhau, đều thừa nhận nỗi cô đơn là một phần tất yếu, không thể tránh khỏi của sự tồn tại con người, và đã đưa ra những cách tiếp cận khác nhau để đối diện với nó:

Søren Kierkegaard (1813-1855)

Kierkegaard nhấn mạnh vào sự cô đơn của cá nhân trước Chúa, trước những lựa chọn quan trọng của cuộc đời, và trước trách nhiệm của bản thân. Ông cho rằng, mỗi người phải tự mình đối diện với Chúa, tự mình quyết định số phận của mình, và không ai có thể giúp được.

Ông phân biệt giữa ba giai đoạn của sự tồn tại: thẩm mỹ (aesthetic), đạo đức (ethical), và tôn giáo (religious). Ở giai đoạn tôn giáo, con người đối diện với sự cô đơn tuyệt đối, nhưng cũng có thể tìm thấy ý nghĩa và sự cứu rỗi trong mối quan hệ cá nhân với Chúa.

Friedrich Nietzsche (1844-1900)

Với tuyên bố “Thượng đế đã chết” (God is dead), Nietzsche cho rằng con người đã mất đi điểm tựa tinh thần, mất đi ý nghĩa cuộc sống, và rơi vào tình trạng cô đơn tuyệt đối, hư vô.

Tuy nhiên, Nietzsche không kêu gọi sự tuyệt vọng, mà khuyến khích con người vượt lên trên sự cô đơn, sự hư vô, bằng cách tự mình tạo ra giá trị mới, ý nghĩa mới, sống một cuộc đời mạnh mẽ, sáng tạo, và đầy đam mê. Ông đề cao ý chí quyền lực (will to power) và khái niệm Siêu nhân (Overman).

Jean-Paul Sartre (1905-1980)

Sartre khẳng định rằng “con người bị kết án phải tự do” (man is condemned to be free). Tự do tuyệt đối này đi kèm với trách nhiệm tuyệt đối, và với nỗi cô đơn không thể trốn tránh. Chúng ta một mình đối diện với sự vô nghĩa của cuộc đời, một mình lựa chọn, và một mình chịu trách nhiệm về những lựa chọn đó.

Tuy nhiên, Sartre cũng cho rằng, chúng ta có thể vượt qua nỗi cô đơn bằng cách dấn thân (engagement) vào cuộc sống, tham gia vào các hoạt động xã hội, xây dựng các mối quan hệ ý nghĩa, và tạo ra ý nghĩa cho riêng mình.

Albert Camus (1913-1960)

Camus mô tả sự phi lý (the absurd) của cuộc đời như một sự mâu thuẫn giữa khát vọng tìm kiếm ý nghĩa của con người và sự im lặng, vô nghĩa của vũ trụ. Nỗi cô đơn là một phần tất yếu của sự phi lý này.

Tuy nhiên, Camus không kêu gọi sự buông xuôi, tuyệt vọng. Ông khuyến khích chúng ta “nổi loạn” (revolt) chống lại sự phi lý, bằng cách sống hết mình, theo đuổi đam mê, trân trọng vẻ đẹp của cuộc sống, đấu tranh cho công lý, tự do, và tình người, và chấp nhận sự cô đơn như một phần của sự tồn tại.

Martin Heidegger (1889-1976)

Heidegger tập trung vào khái niệm Dasein (tồn tại-ở-đó, being-there), nhấn mạnh tính hữu hạn, tính thời gian, và mối quan hệ của con người với thế giới. Ông cho rằng, con người luôn luôn ở trong một thế giới (being-in-the-world), luôn luôn tương tác với thế giới, luôn luôn bị ảnh hưởng bởi thế giới.

Tuy nhiên, Heidegger cũng nhấn mạnh rằng, mỗi người là một Dasein riêng biệt, không thể thay thế, và không thể hiểu hết bởi bất kỳ ai khác. Chúng ta luôn luôn cô đơn, vì không ai có thể thực sự trải nghiệm thế giới theo cách mà chúng ta trải nghiệm, không ai có thể thực sự hiểu được những suy nghĩ, cảm xúc, và trải nghiệm của chúng ta.

Heidegger gọi nỗi cô đơn này là “sự cô đơn nguyên thủy” (primordial solitude).

Các nhà hiện sinh, dù có những quan điểm khác nhau về chi tiết, nhưng đều thống nhất ở điểm: Nỗi cô đơn là một phần tất yếu của sự tồn tại con người, không thể trốn tránh, không thể loại bỏ hoàn toàn. Tuy nhiên, chúng ta có thể học cách đối diện với nó, chấp nhận nó, sống chung với nó, và thậm chí là tìm thấy ý nghĩa, sức mạnh, và sự tự do trong chính nỗi cô đơn đó.

Đối diện với nỗi cô đơn hiện sinh: Chấp nhận, vượt qua, hay tìm cách lấp đầy?

Đối diện với nỗi cô đơn hiện sinh là một thách thức lớn, không có một câu trả lời dễ dàng, không có một giải pháp duy nhất, đúng cho tất cả mọi người. Mỗi người có thể lựa chọn cách tiếp cận khác nhau, phù hợp với tính cách, giá trị, niềm tin, và hoàn cảnh của mình. Dưới đây là một số cách tiếp cận phổ biến, cùng với ưu điểm và nhược điểm của chúng:

Chấp nhận

• Quan điểm: Chấp nhận nỗi cô đơn hiện sinh như một phần tất yếu của cuộc đời, không trốn tránh, không phủ nhận, không chống lại, mà học cách sống chung với nó, nhìn thẳng vào nó, và tìm thấy sự bình an trong chính sự cô đơn đó. Chấp nhận không có nghĩa là đầu hàng, buông xuôi, tuyệt vọng, mà là đối diện với sự thật, không ảo tưởng, không tự lừa dối mình.
• Ưu điểm: Giảm bớt sự đau khổ, lo lắng, bất an do chống lại điều không thể tránh khỏi. Tạo ra sự bình an nội tâm, sự thanh thản, sự tự do khỏi những ảo tưởng, những kỳ vọng không thực tế. Giúp chúng ta nhìn nhận cuộc sống một cách thực tế, sâu sắc, và trọn vẹn hơn.
• Nhược điểm: Có thể dẫn đến sự thụ động, buông xuôi, thiếu động lực, mất đi ý nghĩa cuộc sống, nếu không kết hợp với những cách tiếp cận khác. Khó thực hiện, đòi hỏi sự can đảm, sự trung thực, và sự tự nhận thức sâu sắc.

ĐỌC THÊM: [P8] LUẬT TÙY DUYÊN: SERIES KHÁM PHÁ BÍ ẨN QUY LUẬT CUỘC SỐNG

Vượt qua (Tìm cách tạo ra ý nghĩa)

Quan điểm: Không chấp nhận sự vô nghĩa của cuộc đời, không đầu hàng nỗi cô đơn, mà chủ động tìm kiếm hoặc tạo ra ý nghĩa cho riêng mình, thông qua hành động, dấn thân, sáng tạo, kết nối, và theo đuổi những giá trị mà mình tin tưởng.

Các cách thực hiện

• Hành động: Dấn thân vào cuộc sống, tham gia các hoạt động có ý nghĩa, giúp đỡ người khác, đóng góp cho cộng đồng, theo đuổi những mục tiêu, ước mơ, đam mê của mình. Hành động là cách tốt nhất để vượt qua cảm giác trống rỗng, vô nghĩa, và tạo ra ý nghĩa cho cuộc đời.
• Giá trị: Xác định những giá trị mà mình thực sự tin tưởng (như tình yêu, công lý, tự do, sự thật, vẻ đẹp, sự sáng tạo…), và sống theo những giá trị đó. Giá trị là kim chỉ nam cho hành động, và giúp chúng ta tìm thấy ý nghĩa và mục đích trong cuộc sống.

ĐỌC THÊM: [P5] HÀNH TRÌNH KHAI PHÁ: GIÁ TRỊ CỐT LÕI CỦA BẠN LÀ GÌ?

• Kết nối: Xây dựng các mối quan hệ ý nghĩa, chân thành, sâu sắc với người khác (dù biết rằng không ai có thể hoàn toàn lấp đầy nỗi cô đơn của mình). Tình yêu, tình bạn, tình thân, tình đồng loại… là nguồn hạnh phúc, sức mạnh, và ý nghĩa quan trọng trong cuộc sống.
• Vượt lên (Transcendence): Hướng tới những điều lớn lao hơn bản thân, kết nối với một điều gì đó vượt ra ngoài cái tôi nhỏ bé, ích kỷ của mình. Đó có thể là tôn giáo, tâm linh, nghệ thuật, thiên nhiên, khoa học, lý tưởng, sứ mệnh, cộng đồng, hoặc nhân loại. Vượt lên giúp chúng ta cảm thấy mình là một phần của một điều gì đó lớn lao hơn, có ý nghĩa hơn, và vượt qua cảm giác cô đơn, tách biệt.

Ưu điểm

• Mang lại cảm giác về mục đích, ý nghĩa, giá trị, và hạnh phúc trong cuộc sống.
• Tạo ra động lực để hành động, sáng tạo, cống hiến, và phát triển.
• Giúp chúng ta kết nối với người khác, với cộng đồng, và với thế giới.

Nhược điểm

• Đòi hỏi sự nỗ lực, sự dấn thân, sự kiên trì, và sự can đảm.
• Có thể gặp thất bại, đau khổ, thất vọng, và vỡ mộng.
• Không có gì đảm bảo rằng chúng ta sẽ thực sự tìm thấy ý nghĩa mà mình mong muốn.

Tìm cách lấp đầy (Các cách tiếp cận khác)

Quan điểm: Tìm kiếm những yếu tố bên ngoài để lấp đầy sự trống rỗng, khỏa lấp nỗi cô đơn, mang lại cảm giác an toàn, ý nghĩa, và hạnh phúc.

Các cách thực hiện

• Tôn giáo: Tìm kiếm niềm tin vào một đấng tối cao, một thế lực siêu nhiên, một mục đích siêu việt, để vượt qua cảm giác cô đơn, vô nghĩa, và tìm thấy sự an ủi, sự hướng dẫn, và sự kết nối với một điều gì đó lớn lao hơn.
• Chủ nghĩa hư vô (Nihilism): Chủ nghĩa Hư vô chấp nhận sự vô nghĩa của cuộc đời một cách tuyệt đối, từ bỏ mọi niềm tin, mọi giá trị, mọi hy vọng, và sống một cuộc đời không có ảo tưởng, không có mục đích, không có ý nghĩa.
• Chủ nghĩa khoái lạc (Hedonism): Tìm kiếm niềm vui, khoái lạc, sự thỏa mãn về thể xác và tinh thần để khỏa lấp nỗi cô đơn, sự trống rỗng, và sự vô nghĩa.
• Các mối quan hệ xã hội/tình cảm: Tìm kiếm sự an ủi, sự hỗ trợ, sự đồng cảm, sự kết nối, và tình yêu thương từ người khác (bạn bè, gia đình, người yêu…). Tuy nhiên, như đã đề cập, các nhà hiện sinh cho rằng không ai có thể hoàn toàn lấp đầy nỗi cô đơn của người khác, vì mỗi người là một cá thể độc lập, duy nhất, và không thể thay thế.

Ưu điểm

• Có thể mang lại sự an ủi, sự hỗ trợ, niềm vui, và cảm giác thuộc về tạm thời.
• Có thể giúp chúng ta đối phó với căng thẳng, lo âu, và khó khăn trong cuộc sống.

Nhược điểm

• Không giải quyết được vấn đề cốt lõi của nỗi cô đơn hiện sinh.
• Có thể tạo ra sự phụ thuộc, sự lệ thuộc, và những ảo tưởng.
• Có thể dẫn đến những hậu quả tiêu cực, nếu lạm dụng hoặc thực hiện một cách không lành mạnh (ví dụ: nghiện ngập, buông thả, sống vô trách nhiệm…).

Không có một cách tiếp cận duy nhất, đúng cho tất cả mọi người. Mỗi người cần tự mình lựa chọn, kết hợp, và điều chỉnh các cách tiếp cận khác nhau, tùy thuộc vào tính cách, giá trị, niềm tin, hoàn cảnh, và giai đoạn của cuộc đời mình. Quan trọng là chúng ta ý thức được vấn đề, không trốn tránh nó, mà dũng cảm đối diện với nó, và tìm kiếm một cách sống phù hợp với bản thân, mang lại cho chúng ta sự bình an, hạnh phúc, và ý nghĩa trong một thế giới có thể vô nghĩa, phi lý, và đầy cô đơn.

ĐỌC THÊM: CUỘC SỐNG CHÁN NẢN Ư? ĐỌC NGAY 10 CÂU NÀY ĐỂ TÌM LẠI ĐỘNG LỰC

Kết luận

“Nỗi cô đơn hiện sinh, như chúng ta đã cùng nhau khám phá, không phải là một cảm xúc tiêu cực thoáng qua, không phải là một trạng thái tâm lý bất thường, không phải là một khiếm khuyết cá nhân, và không phải là một căn bệnh cần phải chữa khỏi. Nó là một phần tất yếu, không thể tránh khỏi của sự tồn tại con người, là hệ quả của sự tự do, trách nhiệm, ý thức về bản thân, nhận thức về tính hữu hạn của cuộc đời, và sự khác biệt giữa mỗi cá nhân. Nó là một sự thật mà chúng ta phải đối diện, không phải để trốn tránh, phủ nhận, hay chìm đắm trong đau khổ, mà để hiểu rõ hơn về bản chất của sự tồn tại, về chính mình, và về mối quan hệ của chúng ta với thế giới.”

“Cá nhân tôi tin rằng, nỗi cô đơn hiện sinh, dù khó chấp nhận, đau đớn, và đáng sợ đến đâu, có thể trở thành một người thầy, một người bạn đồng hành, một nguồn sức mạnh, và một động lực trên hành trình tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống và sự trưởng thành của mỗi chúng ta. Nó buộc chúng ta phải đối diện với những câu hỏi lớn về sự tồn tại, về giá trị, về mục đích, và về hạnh phúc. Nó thách thức chúng ta từ bỏ những ảo tưởng, những niềm tin sai lầm, những vỏ bọc giả tạo, và sống một cuộc đời chân thật, có trách nhiệm, có ý thức, và trọn vẹn hơn. Nó khuyến khích chúng ta kết nối với bản thân mình một cách sâu sắc hơn, hiểu rõ hơn về nhu cầu, mong muốn, giá trị, và mục tiêu của mình, và tự mình xây dựng một cuộc đời có ý nghĩa, dù cho cuộc đời đó có thể không có một ý nghĩa khách quan, vĩnh cửu nào.” “Cô đơn hiện sinh nhắc cho ta nhớ, ta là cá thể riêng biệt, và cũng chính sự riêng biệt này, thúc đẩy ta tìm kiếm ý nghĩa cho sự tồn tại của mình”

“Tôi mong rằng, sau bài viết này, mỗi chúng ta sẽ dành thời gian để suy ngẫm về nỗi cô đơn của chính mình, không sợ hãi, không trốn tránh, mà dũng cảm đối diện với nó:

• Bạn có đang cảm thấy cô đơn hiện sinh không? Biểu hiện của nó trong cuộc sống của bạn là gì? Bạn đối diện với nó như thế nào? Bạn trốn tránh nó bằng công việc, tiệc tùng, mạng xã hội, các mối quan hệ hời hợt, hay những chất kích thích? Hay bạn chấp nhận nó, tìm hiểu nó, và học hỏi từ nó?
• Bạn có đang sống một cuộc đời chân thật, phù hợp với giá trị, niềm tin, và mục tiêu của bản thân? Hay bạn đang sống theo kỳ vọng của người khác, sống một cuộc đời không phải của mình?
• Bạn có đang chủ động tạo ra ý nghĩa cho cuộc đời mình, hay bạn đang chờ đợi ý nghĩa đến từ bên ngoài?”

“Hãy dũng cảm đối diện với sự thật về sự tồn tại, chấp nhận nỗi cô đơn như một phần tất yếu của cuộc đời, và biến nó thành động lực để sống một cuộc đời tự do, trách nhiệm, ý nghĩa, và trọn vẹn. Hãy tìm kiếm niềm vui, hạnh phúc, và sự kết nối trong những điều nhỏ bé, bình dị, hàng ngày, và trong những mối quan hệ chân thành, sâu sắc. Hãy dấn thân vào những hoạt động có ý nghĩa, đóng góp cho cộng đồng, và để lại một dấu ấn tốt đẹp trên thế giới này.

“Cô đơn có thể là một vực thẳm tối tăm, sâu hun hút, đáng sợ, khiến chúng ta cảm thấy lạc lõng, mất phương hướng, và tuyệt vọng. Nhưng nó cũng có thể là một bầu trời bao la, rộng lớn, mở ra vô số khả năng, vô số lựa chọn, và vô số con đường. Tất cả tùy thuộc vào cách chúng ta nhìn nhận nó, cách chúng ta đối diện với nó, và cách chúng ta sử dụng nó. Vực thẳm hay bầu trời, kẻ thù hay người thầy, lời nguyền hay món quà – quyết định là ở chính chúng ta.”