By Thật thú vị khi quan sát sự phát triển mạnh mẽ và lan tỏa rộng khắp của Yoga trên toàn cầu, và tại Việt Nam hiện nay. Các phòng tập ngày càng chào đón vô số người thực hành đến từ mọi tầng lớp, với đủ mọi lứa tuổi, nền tảng văn hóa, thể trạng thể chất khác nhau. Cùng với đó là sự nở rộ của vô vàn phong cách tập luyện đa dạng, từ những dòng truyền thống lâu đời đến những biến thể hiện đại sáng tạo, phục vụ cho những mục tiêu thực hành cũng rất khác biệt – từ rèn luyện sức khỏe, giảm stress đến khám phá tâm linh sâu sắc.
Rõ ràng, sự đa dạng này là một biểu hiện tích cực, cho thấy sức hấp dẫn rộng lớn và khả năng thích ứng tuyệt vời của Yoga với nhu cầu và điều kiện của con người hiện đại.
Tuy nhiên, trong một cộng đồng sôi động và đa dạng như vậy, việc xuất hiện những quan điểm khác biệt, sự so sánh (về hình thể, khả năng thực hiện tư thế), hoặc đôi khi là cả những phán xét về cách thực hành, niềm tin, hay lựa chọn phong cách của người khác là điều khó tránh khỏi. Những điều này, dù vô tình hay hữu ý, có thể tạo ra sự ngăn cách, áp lực và làm tổn thương bầu không khí chung.
Điều này đặt ra một câu hỏi cốt lõi: Vì sao việc TÔN TRỌNG SỰ KHÁC BIỆT lại là yếu tố cực kỳ quan trọng và cần thiết để xây dựng một cộng đồng Yoga thực sự lành mạnh, hỗ trợ và đúng với tinh thần cốt lõi mà Yoga hướng tới?
Bài viết này sẽ cùng bạn đi tìm câu trả lời sâu sắc cho câu hỏi đó. Chúng ta sẽ:
- Phân tích những lý do nền tảng, bắt nguồn từ chính triết lý Yoga (như Ahimsa, Satya, Aparigraha…) cho thấy tại sao việc tôn trọng sự độc đáo của mỗi cá nhân là một thực hành Yoga thiết yếu.
- Khám phá những lợi ích thực tiễn, cụ thể mà thái độ tôn trọng sự khác biệt mang lại cho cả cá nhân và toàn bộ cộng đồng.
Qua đó, khuyến khích việc cùng nhau xây dựng và nuôi dưỡng một môi trường Yoga hòa nhập hơn, hỗ trợ chân thành và đề cao sự chân thật của mỗi người trên hành trình riêng của mình.
Sự đa dạng trong cộng đồng Yoga hiện đại
Bước vào một lớp học Yoga bất kỳ ngày nay, dù là ở Hà Nội hay bất cứ đâu trên thế giới, chúng ta dễ dàng nhận thấy một bức tranh cộng đồng vô cùng phong phú và đa dạng. Sự khác biệt thể hiện ở mọi khía cạnh
Về thể chất
- Người tham gia đến từ mọi lứa tuổi, từ thanh thiếu niên đến các bác cao niên.
- Hình dáng và kích thước cơ thể vô cùng đa dạng, không có một “chuẩn” nào là duy nhất.
- Mức độ linh hoạt và sức mạnh khởi điểm rất khác nhau; có người dẻo như kẹo kéo, có người lại cứng nhắc do lối sống hoặc cơ địa.
- Nhiều người đến với Yoga mang theo những giới hạn thể chất riêng hoặc đang trong quá trình phục hồi chấn thương, đòi hỏi sự điều chỉnh và thích ứng trong thực hành.
Về phong cách thực hành
Không còn chỉ có một vài kiểu Yoga truyền thống, ngày nay tồn tại vô số trường phái và phong cách khác nhau: từ Hatha Yoga chậm rãi nền tảng, Vinyasa/Power Yoga năng động mạnh mẽ, Ashtanga Yoga có cấu trúc nghiêm ngặt, Iyengar Yoga chú trọng định tuyến chi tiết với dụng cụ, đến Yin Yoga tĩnh tại kéo giãn sâu, Restorative Yoga thư giãn phục hồi, hay Kundalini Yoga tập trung vào năng lượng và tâm linh…
Mỗi phong cách lại có mục tiêu và phương pháp nhấn mạnh khác nhau, thu hút những đối tượng người tập khác nhau.
ĐỌC THÊM: CÁC LOẠI HÌNH YOGA PHỔ BIẾN VÀ CÁCH CHỌN LOẠI HÌNH PHÙ HỢP
Về mục tiêu tập luyện
Lý do mọi người tìm đến Yoga cũng rất đa dạng:
- Có người tập chủ yếu vì lợi ích sức khỏe thể chất: tăng dẻo dai, sức mạnh, giảm đau lưng…
- Có người tập để giảm căng thẳng, lo âu, tìm kiếm sự thư giãn sau những giờ làm việc mệt mỏi.
- Có người mong muốn kết nối tinh thần sâu sắc hơn, khám phá bản thân.
- Có người sử dụng Yoga như một phương pháp trị liệu bổ trợ cho các vấn đề sức khỏe cụ thể.
- Có người xem Yoga như một hình thức thể hiện nghệ thuật của cơ thể.
- Và cũng có người theo đuổi những mục tiêu tâm linh sâu sắc, hướng đến sự giác ngộ và giải thoát.
ĐỌC THÊM: BẬT MÍ CÁCH ĐỂ TẬP YOGA HIỆU QUẢ HƠN BẰNG PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH MỤC TIÊU
Về quan điểm triết lý/tâm linh
Mức độ quan tâm và cách diễn giải triết lý Yoga cũng rất khác biệt. Có người nghiên cứu sâu về kinh điển, có người chỉ tập trung vào khía cạnh thực hành.
Người tập đến từ nhiều nền tảng niềm tin tôn giáo/tâm linh khác nhau, hoặc cũng có thể hoàn toàn không theo một tôn giáo nào. Cách họ tích hợp (hoặc không tích hợp) khía cạnh tâm linh vào thực hành Yoga là rất đa dạng.
Về hoàn cảnh kinh tế-xã hội
Khả năng chi trả cho các lớp học tại studio, các workshop chuyên sâu, các khóa đào tạo giáo viên, hay thậm chí là dụng cụ tập luyện cũng tạo ra sự khác biệt trong khả năng tiếp cận và mức độ tham gia của mỗi người vào cộng đồng Yoga.
Nhận diện rõ ràng sự đa dạng phong phú này chính là bước đầu tiên để hiểu tại sao việc nuôi dưỡng thái độ tôn trọng sự khác biệt lại trở nên quan trọng và cần thiết đến vậy trong cộng đồng Yoga ngày nay.
Lý do triết học yoga thúc đẩy sự tôn trọng khác biệt
Việc kêu gọi tôn trọng sự khác biệt trong cộng đồng Yoga không chỉ đơn thuần là một quy tắc ứng xử xã hội văn minh. Nó bắt nguồn sâu sắc từ chính những nguyên tắc triết học và đạo đức cốt lõi đã định hình nên con đường Yoga hàng ngàn năm qua:
Ahimsa (Bất hại) – Nền tảng của lòng từ bi
Ahimsa là nguyên tắc đạo đức (Yama) đầu tiên và quan trọng nhất, nghĩa là không gây tổn hại đến bất kỳ chúng sinh nào bằng suy nghĩ, lời nói hay hành động.
Việc phán xét, chỉ trích, so sánh tiêu cực hoặc chế giễu cách thực hành, hình thể, hay khả năng của người khác, dù chỉ là trong suy nghĩ hay qua những lời nói bóng gió, đều là một hình thức gây tổn thương (himsa) về mặt tinh thần và cảm xúc.
Thực hành tôn trọng sự khác biệt chính là cách chúng ta hiện thực hóa Ahimsa trong tương tác cộng đồng: tạo ra một không gian an toàn, nơi mọi người cảm thấy được chấp nhận và không bị tổn thương bởi sự đánh giá từ người khác.
Satya (Chân thật) – Tôn trọng sự thật đa dạng
Satya là nguyên tắc về sự chân thật, không chỉ trong lời nói mà còn trong việc nhìn nhận đúng bản chất của thực tại.
Sự thật là mỗi cá nhân chúng ta là độc đáo, với một cơ thể riêng biệt (có cấu trúc, giới hạn, lịch sử chấn thương khác nhau), một hành trình cuộc sống riêng, những trải nghiệm và tốc độ phát triển tâm linh khác nhau.
Tôn trọng sự khác biệt chính là tôn trọng sự thật về tính đa dạng vốn có này. Việc cố gắng áp đặt một hình mẫu “chuẩn” duy nhất về hình thể, tư thế hay cách thực hành lên tất cả mọi người thực chất là đang phủ nhận sự thật phong phú đó.
Aparigraha (Không Tham lam / Sở hữu / Dính mắc) – Buông bỏ Sự cố chấp
Aparigraha dạy chúng ta về việc không nắm giữ, không tích lũy, không dính mắc – không chỉ với vật chất mà còn cả với những ý niệm, quan điểm.
Việc cố chấp cho rằng chỉ có phong cách Yoga của mình, cách thực hành của mình, hay quan điểm triết lý của mình là “đúng đắn” duy nhất chính là một biểu hiện của sự dính mắc (graha).
Thực hành tôn trọng sự khác biệt đòi hỏi chúng ta phải buông bỏ sự cố chấp này, cởi mở chấp nhận rằng có nhiều con đường, nhiều phương pháp thực hành khác nhau cùng hướng về những mục tiêu chung của Yoga, và mỗi con đường có thể phù hợp với những cá nhân khác nhau.
Santosha (Biết đủ / Bằng lòng) & Svadhyaya (Tự học / Tự vấn) – Hướng vào nội tâm:
Santosha là sự hài lòng, biết đủ với những gì mình đang có và với chính hành trình của mình. Khi thực sự thực hành Santosha, chúng ta sẽ ít có xu hướng so sánh mình với người khác hoặc cảm thấy bất mãn về thực hành của bản thân.
Svadhyaya là sự tự học hỏi, tự nghiên cứu, tự vấn về bản thân – bao gồm cả việc tìm hiểu cơ thể, tâm trí và các kinh điển. Khi tập trung vào hành trình khám phá chính mình, chúng ta sẽ tự nhiên ít quan tâm hơn đến việc phán xét hay can thiệp vào hành trình của người khác.
Việc hiểu mình (Svadhyaya) và bằng lòng với mình (Santosha) tạo ra một nền tảng vững chắc để có thể chấp nhận và tôn trọng sự khác biệt ở người khác một cách chân thành.
Mục tiêu Yoga là hành trình cá nhân sâu sắc
Cuối cùng, và quan trọng nhất, Yoga về bản chất là một con đường hướng nội, một hành trình khám phá và hợp nhất với bản chất thật sự của chính mình (Atman/Purusha).
Đây là một hành trình mang đậm tính cá nhân, phụ thuộc vào điểm xuất phát, nỗ lực, nghiệp quả (karma) và sự lĩnh hội riêng của mỗi người. Nó không phải là một cuộc thi đấu thể thao hay một cuộc đua thành tích bên ngoài để xem ai dẻo hơn, ai mạnh hơn, ai thực hiện được tư thế “đẹp” hơn.
Vì vậy, việc so sánh hay phán xét dựa trên các biểu hiện bên ngoài là đi ngược lại với mục tiêu và tinh thần cốt lõi của Yoga. Mỗi người đang đi trên con đường riêng của họ, với tốc độ và nhịp điệu riêng.
Như vậy, việc tôn trọng sự khác biệt không chỉ là một phép lịch sự xã giao mà là sự thể hiện sâu sắc các nguyên tắc nền tảng của chính triết lý Yoga trong đời sống cộng đồng.
Lợi ích thực tiễn của việc tôn trọng khác biệt
Việc đề cao và thực hành sự tôn trọng khác biệt không chỉ phù hợp với triết lý sâu xa của Yoga mà còn mang lại những lợi ích vô cùng cụ thể và thiết thực, góp phần xây dựng một cộng đồng vững mạnh và tích cực hơn:
Tạo môi trường hòa nhập & tiếp cận rộng rãi hơn (Inclusivity & Accessibility)
Khi mọi hình thể, mọi lứa tuổi, mọi khả năng thể chất, mọi nền tảng văn hóa và mọi mục tiêu tập luyện đều được chào đón và tôn trọng như nhau, cộng đồng Yoga sẽ trở thành một không gian thực sự hòa nhập và an toàn.
Điều này phá vỡ những rào cản vô hình, khuyến khích nhiều người hơn, bao gồm cả những người có thể tự ti về cơ thể, người lớn tuổi, người có giới hạn về thể chất, hoặc người mới bắt đầu, dám bước vào và trải nghiệm những lợi ích tuyệt vời mà Yoga mang lại. Yoga thực sự trở thành “Yoga cho mọi người”.
Thúc đẩy thực hành an toàn, giảm chấn thương (Promoting Safe Practice):
Trong một môi trường không phán xét, không áp lực phải “giống như người khác”, người tập sẽ cảm thấy thoải mái và tự tin hơn trong việc lắng nghe cơ thể mình.
Họ sẽ dễ dàng chấp nhận sử dụng các điều chỉnh (modifications) hoặc dụng cụ hỗ trợ (props) khi cần thiết, thay vì cố gắng ép cơ thể vào một hình mẫu không phù hợp hoặc vượt quá giới hạn an toàn. Điều này trực tiếp giảm thiểu đáng kể nguy cơ chấn thương do gắng sức hoặc sai kỹ thuật.
Làm phong phú trải nghiệm học hỏi chung (Enriching Learning Experience)
Sự đa dạng về phong cách giảng dạy, quan điểm triết lý và kinh nghiệm thực hành từ các thành viên khác nhau trong cộng đồng tạo nên một môi trường học hỏi vô cùng phong phú.
Chúng ta có cơ hội tiếp xúc, tìm hiểu và học hỏi từ những cách tiếp cận khác nhau, ngay cả khi chúng ta không trực tiếp thực hành tất cả các phong cách đó. Điều này giúp mở rộng hiểu biết, thách thức những định kiến của bản thân và giúp mỗi người tìm ra con đường, phương pháp phù hợp nhất với mình.
Giảm thiểu Cạnh tranh & sự chi phối của bản ngã (Reducing Competition & Ego)
Khi sự khác biệt trong khả năng và hành trình cá nhân được thừa nhận và tôn trọng, sự tập trung sẽ tự nhiên chuyển dịch từ việc so sánh thành tích bên ngoài (ai dẻo hơn, ai làm được tư thế khó hơn) sang quá trình tăng trưởng và khám phá nội tâm của mỗi người.
Điều này giúp làm giảm bớt bầu không khí cạnh tranh không lành mạnh và hạn chế sự chi phối của bản ngã (ahamkara) – vốn là một chướng ngại lớn trên con đường Yoga theo các kinh điển.
Khuyến khích sự chân thật & tự do cá nhân (Encouraging Authenticity & Freedom)
Trong một không gian an toàn và chấp nhận, mỗi người được tự do khám phá và thể hiện bản thân một cách chân thật nhất qua thực hành Yoga, mà không sợ bị đánh giá hay chỉ trích.
Họ có thể lựa chọn phong cách, điều chỉnh tư thế, và thực hành theo cách phù hợp nhất với cơ thể, tâm trí và trái tim mình tại từng thời điểm. Chính sự tự do và chân thật này nuôi dưỡng niềm vui đích thực (Ananda) và sự gắn bó lâu dài với con đường Yoga.
Như vậy, việc vun đắp thái độ tôn trọng sự khác biệt không chỉ là trách nhiệm đạo đức mà còn mang lại những lợi ích vô cùng thiết thực, xây dựng một cộng đồng Yoga ngày càng lành mạnh, phát triển và đúng với tinh thần cốt lõi của nó.
Thách thức và cách nuôi dưỡng sự tôn trọng
Mặc dù triết lý Yoga và lợi ích thực tiễn đều ủng hộ mạnh mẽ việc tôn trọng sự khác biệt, việc duy trì thái độ này trong thực tế đôi khi gặp phải những thách thức không nhỏ. Tuy nhiên, bằng nỗ lực có ý thức, chúng ta hoàn toàn có thể nuôi dưỡng một môi trường hòa nhập và tôn trọng hơn.
Những thách thức thường gặp
- Sự chi phối của Bản ngã (Ego): Bản ngã tự nhiên có xu hướng so sánh mình với người khác (về hình thể, khả năng thực hiện tư thế…) và đưa ra phán xét (với bản thân hoặc người khác). Nó muốn cảm thấy “giỏi hơn”, “đúng hơn”, và điều này đi ngược lại tinh thần tôn trọng sự đa dạng.
- Ảnh hưởng từ mạng xã hội: Trong thời đại ngày nay, hình ảnh Yoga trên mạng xã hội thường tập trung vào các tư thế nâng cao, đẹp mắt, được thực hiện bởi những người có hình thể chuẩn mực. Điều này vô tình tạo ra những “chuẩn mực” phi thực tế, gây áp lực và sự so sánh không cần thiết cho cộng đồng, làm lu mờ đi sự đa dạng và chiều sâu thực sự của Yoga.
ĐỌC THÊM: MẤT KẾT NỐI VỚI BẢN THÂN: HỆ QUẢ CỦA VIỆC CHẠY THEO TƯ THẾ YOGA HOÀN HẢO
- Sự thiếu hiểu biết hoặc thiển cận: Đôi khi, sự phán xét hoặc không chấp nhận bắt nguồn từ việc chúng ta chưa hiểu biết đủ về sự đa dạng của các phong cách Yoga, các mục tiêu tập luyện khác nhau, hoặc các nền tảng triết lý khác biệt. Chúng ta có thể lầm tưởng rằng cách mình đang thực hành là duy nhất hoặc tốt nhất.
- Sự cứng nhắc, giáo điều trong giảng dạy: Một số phương pháp giảng dạy hoặc cá nhân giáo viên đôi khi có thể quá cứng nhắc, áp đặt một cách tiếp cận duy nhất lên tất cả học viên mà không xem xét đến sự khác biệt cá nhân, vô tình tạo ra một môi trường thiếu tôn trọng và không an toàn.
Cách nuôi dưỡng sự tôn trọng khác biệt
Nhận diện thách thức là bước đầu tiên. Bước tiếp theo là chủ động xây dựng một văn hóa tôn trọng thông qua các hành động cụ thể:
Không ngừng giáo dục & chia sẻ kiến thức
- Chủ động tìm hiểu về sự phong phú và đa dạng của các trường phái Yoga khác nhau, lịch sử và triết lý nền tảng của chúng. Hiểu biết sẽ làm tăng sự đồng cảm và trân trọng.
- Chia sẻ những kiến thức này trong cộng đồng, giúp mọi người có cái nhìn rộng mở hơn về Yoga.
Thực hành Chánh niệm (Mindfulness) với chính mình
- Quan sát những suy nghĩ phán xét, so sánh nảy sinh trong tâm trí mình một cách không phán xét. Nhận biết chúng chỉ là những sản phẩm của tâm trí/bản ngã, không nhất thiết là sự thật.
- Khi nhận biết được xu hướng phán xét của bản thân, chúng ta có thể lựa chọn không hành động theo nó, không nói ra những lời gây tổn thương. Sự thay đổi bắt đầu từ chính nội tâm mỗi người.
ĐỌC THÊM: VÌ SAO CHÁNH NIỆM LẠI QUAN TRỌNG TRONG TRIẾT LÝ YOGA?
Giao tiếp cởi mở & tôn trọng
- Sử dụng ngôn ngữ hòa nhập: Tránh các câu nói mang tính tuyệt đối hóa (“Bạn phải…”, “Cách duy nhất đúng là…”) hoặc các nhận xét về hình thể, khả năng của người khác.
- Đặt câu hỏi với sự tò mò chân thành thay vì đưa ra giả định hay chỉ trích khi thấy ai đó thực hành khác mình.
- Tập trung vào việc chia sẻ kinh nghiệm cá nhân thay vì đưa ra lời khuyên không được yêu cầu hoặc áp đặt quan điểm.
Vai trò gương mẫu của giáo viên yoga
- Giáo viên có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc định hình văn hóa lớp học. Họ cần:
- Làm gương cho thái độ tôn trọng, không phán xét.
- Tạo ra một không gian an toàn và chào đón tất cả mọi người.
- Khuyến khích và tôn vinh sự đa dạng về thể trạng, khả năng trong lớp. Luôn đưa ra các lựa chọn điều chỉnh (modifications) một cách tích cực.
- Nhấn mạnh vào trải nghiệm bên trong, cảm nhận của học viên hơn là việc đạt được hình thức tư thế bên ngoài “hoàn hảo”.
Xây dựng văn hóa cộng đồng tích cực
- Các studio, cộng đồng Yoga online/offline nên chủ động khuyến khích sự hỗ trợ lẫn nhau, sự chia sẻ chân thành (cả về khó khăn lẫn thành công) thay vì chỉ tập trung vào hình ảnh hào nhoáng hay thành tích.
- Tổ chức các buổi nói chuyện, workshop về sự đa dạng trong Yoga, về triết lý Yoga liên quan đến sự chấp nhận và tôn trọng.
- Chào đón và tôn vinh mọi hành trình Yoga, dù ở bất kỳ cấp độ nào.
Bằng những nỗ lực từ cả cá nhân và tập thể, chúng ta hoàn toàn có thể xây dựng một cộng đồng Yoga ngày càng phản ánh đúng tinh thần cốt lõi của nó: một con đường của sự hợp nhất, từ bi và tôn trọng lẫn nhau.
ĐỌC THÊM: VÌ SAO KHÔNG NÊN SO SÁNH BẢN THÂN VỚI NGƯỜI KHÁC KHI TẬP YOGA?
Kết luận
Qua những phân tích trên, có thể thấy rõ rằng, việc tôn trọng sự khác biệt trong cộng đồng Yoga không chỉ đơn thuần là một hành động “tử tế” hay một quy tắc ứng xử xã hội thông thường. Nó thực sự là một thực hành cốt lõi, bắt nguồn sâu sắc từ chính nền tảng triết lý và đạo đức của Yoga, thể hiện qua các nguyên tắc như Ahimsa (không làm tổn thương người khác bằng sự phán xét), Satya (chấp nhận sự thật về tính độc đáo của mỗi cá nhân) và Aparigraha (buông bỏ sự cố chấp vào một hình mẫu hay con đường duy nhất). Tôn trọng sự khác biệt phản ánh sự thấu hiểu về tính độc đáo của mỗi hành trình cá nhân và bản chất thực sự của con đường Yoga là hướng vào nội tâm, không phải là sự so sánh hay thi đấu bên ngoài.
Một cộng đồng Yoga thực sự phát triển, vững mạnh và mang lại lợi lạc sâu sắc cho các thành viên chỉ có thể được xây dựng trên nền tảng của sự tôn trọng. Đó phải là một cộng đồng hòa nhập, nơi mọi người cảm thấy được chào đón; hỗ trợ, nơi mọi người động viên và học hỏi lẫn nhau; an toàn, nơi mọi người dám là chính mình và lắng nghe cơ thể mà không sợ phán xét; và chân thật, nơi giá trị thực hành được đo bằng sự chuyển hóa nội tâm hơn là hình thức bên ngoài. Điều này chỉ có thể đạt được khi sự khác biệt không chỉ được chấp nhận mà còn được trân trọng và tôn vinh.
Vì vậy, hãy cùng nhau ý thức nuôi dưỡng và lan tỏa tinh thần tôn trọng sự khác biệt trong mọi tương tác của chúng ta, cả trên thảm tập và trong cuộc sống hàng ngày. Hãy thực hành lắng nghe sâu sắc, giao tiếp cởi mở, và quan sát những phán xét của chính mình với lòng từ bi. Hãy chào đón sự đa dạng về cơ thể, về phong cách, về mục tiêu, về niềm tin… như một nguồn sức mạnh làm phong phú thêm hành trình Yoga của mỗi chúng ta và của cả cộng đồng, hôm nay và mai sau.
